Berlińskie Kunst-Werke (znane poza granicami Niemiec przede wszystkim jako organizator Berlińskiego Biennale) to nieposiadające własnej kolekcji centrum sztuki współczesnej. Kunst-Werke współtworzył we wczesnych latach dziewięćdziesiątych Klaus Biesenbach, obecnie dyrektor MoMA PS1, oraz skupiona wokół niego grupa artystów i krytyków. Jest to zatem historia sukcesu jednej z tych mitycznych oddolnych inicjatyw, które ukształtowały artystyczną mapę Berlina wczesnych lat 90, ze specyficzną rolą Mitte jako centrum wszechświata artystycznego Berlina. Przez ostatnie dziesięć lat bezpośrednie otoczenie KW poddane było intensywnej transformacji, którą najkrócej nazwać można: gentryfikacja. Słowo-klucz, które pada zawsze w kontekście dyskusji na temat współczesnego Berlina, miasta, którego władze starają się skapitalizować poor but sexy image. 5000 artystów mieszkających w Belinie i duża liczba prywatnych galerii oraz publicznie finansowanych instytucji sztuki to kolejny rozdział historii, która rozpoczęła się po upadku Muru Berlińskiego, właśnie w Mitte. Obecnie ta dzielnica to przede wszystkim butiki, w których kupić można ładny obraz, dizajnerskie ubrania czy akcesoria oraz odwiedzić dobre restauracje, które przyciągają nie tylko turystów, ale także pracowników lokalnego przemysłu kreatywnego. K-W jako instytucja artystyczna, która odniosła sukces, przyczyniała się do gentryfikacji berlińskiego Mitte – paradoksalnie poprzez pokazywanie i produkowanie sztuki krytycznie komentującej rzeczywistość. Przez ostatnich sześć lat główną kuratorką K-W była Susane Pffefer, prezentująca artystów takich jak Absalon, Cyprien Gaillard, Sergej Jensen, Renata Lucas czy Wael Shawky. Na jej następczynię powołano pod koniec zeszłego roku Ellen Blumenstein; ze zmianą kuratorki wiąże się w tym wypadku zmiana sposobu funkcjonowania instytucji. Zamiast zdeterminowanego i kompletnego programu artystycznego Blumenstein zaproponowała refleksje nad tym, czym K-W jest, po to, aby zdobytą wiedzę wykorzystać do tworzenia takiego programu.

"Relaunch", 28.04.2013 – 25.08.2013, teaser, foto: Thomas Eugster, 2013

Ellen Blumenstein współpracowała z K-W przez wiele lat, między innymi jako organizatorka wystaw w latach 1998-2005. W tym czasie była również kuratorką zorganizowanej wspólnie z Biesenbachem kontrowersyjnej wystawy „Regarding Terror: The RAF-Exhibtion”. W zawiązku z ostrą krytyką wystawy rząd wycofał finansowe wsparcie i kuratorzy zdecydowali się samodzielnie zebrać środki. Wystawili wówczas na e-Bay prace Mariny Abramović, Andreasa Gurskego i Carstena Hollera. Jest to ciekawy epizod demonstrujący sposób pracy Blumenstein i jej umiejętność działania w ramach publicznie dotowanej instytucji – wbrew ograniczeniom, jakie narzuca tego rodzaju mecenat.

Po paru miesiącach przygotowań pod koniec kwietnia K-W zostało ponownie otwarte dla publiczności. Wbrew pozorom otwarciu nie towarzyszyła sztuka, a raczej namysł nad sposobami jej produkcji i prezentacji w kontekście K-W: „Relaunch” to projekt inaugurujący nowy rozdział w historii Kunst-Werke. W centrum zainteresowania kuratorka stawia samą instytucję, jej techniczny, logistyczny, biurokratyczny i merytoryczny sposób funkcjonowania oraz metody wykorzystywania jej fizycznej przestrzeni. „Relaunch” to także performatywna autoanaliza roli i władzy kuratorki, zainicjowana przez Blumenstein i poprowadzona przy pomocy wyselekcjonowanych przez nią artystów. Namysł nad instytucją i aktywna ingerencja w jej w fizyczną i symboliczną strukturę to swego rodzaju krytyka instytucjonalna, dokonana nie z pozycji artystki, lecz kuratorki. Granice tych profesjonalnych podziałów ustalane są przecież także w ramach instytucji, co np. doskonale demonstruje wybór Artura Żmijewskiego na kuratora organizowanego przez K-W 7 Berlińskiego Biennale. W celu zbadania, w jaki sposób kuratorka i jej praca determinują sposób funkcjonowania instytucji, Sabine Reinfeld i Ulf Amind w ramach długofalowego perforemansu „Insistere #7_Don't Fuck with my Name (Hacking the Curator)” stworzyły awatara Ellen Blumenstein, który funkcjonuje obok rzeczywistej kuratorki. Jest to próba analizy jej pozycji w strukturze instytucji, dokonywana za pomocą projektu artystycznego. Co również istotne, Blumenstein stawia na artystów, którzy, tak jak ona, są przede wszystkim researcherami. Pierwsza zaplanowana wystawa indywidualna to pokaz prac Kadera Attii, artysty, który sam o sobie mówi, że nie czuję się artystą, ale badaczem.

"Relaunch", 28.04.2013 – 25.08.2013, Nedko Solakov & Ellen Blumenstein,
KW Institute for Contemporary Art, Berlin, foto: Jakob Hoff, 2013

Zatem „Relaunch” to nie tylko ponowne otwarcie kosmetycznie ulepszonej instytucji. To czasowy projekt, w ramach którego publiczność skonfrontowana zostanie z procesem kształtowania profilu i programu instytucji. W tym czasie jedyną sensu stricto wystawą indywidualną będzie wspomniany wyżej pokaz prac Kadera Attii. W czerwcu otwarta zostanie zorganizowana we współpracy z Instytutem Filmu i Video Art Arsenal wystawa grupowa „Living Archive”, natomiast na lipiec zaplanowany został „Performance Weekend” i wystawa „Connect Four: the Bet”, która zainauguruje nowy format wystawienniczy na dwóch piętrach galerii.

Przestrzeń, jaką dysponuje K-W jest bardzo specyficzna, nie tylko ze względu na jej multifunkcjonalność (przestrzeń ekspozycyjna, studia, księgarnia, Café Bravo), ale przede wszystkim ze względu na jej architektoniczne uwarunkowania wynikające z faktu, iż jest to zaadaptowana do nowej funkcji fabryka. Blumenstain postanowiła nie tylko wprowadzić wizualny system oznaczeń pomagających widzowi poruszać się po K-W i postrzegać je jako jedną funkcjonalną całość, ale także bardzo jasno określić i zdeterminować funkcje poszczególnych miejsc, nadając im nowe nazwy. Tak więc główna przestrzeń ekspozycyjna to BASIS, w której prezentowane będą długofalowe projekty realizowane specjalnie dla niej. Pierwsze i drugie piętro to 1+2, miejsce projektów bardziej efemerycznych, eksperymentalnych i krótkoterminowych. Dwa kolejne formaty długoterminowe zlokalizowane zostały na trzecim piętrze: pomieszczenia 3½ oraz oddzielny, wcześniej nie używany 1 room 1 year. Celem takiego rozplanowania jest wprowadzenie zróżnicowanej czasowości w program działalności instytucji. W 3½ na przykład, odbywać się będzie całoroczna debata ze zmieniającymi się co miesiąc odsłonami/wystawami. Kolejna przestrzeń to CHORA – miejsce na dyskusje, performanse, koncerty i spotkania; innymi słowy przestrzeń żywa, w obrębie której dziać się będą wydarzenia. We frontowym budynku otwarte zostanie STUDIOLO, miejsce pracy i otwarte, publiczne archiwum projektów realizowanych w K-W. Ponadto powstanie również miejsce medytacji, w obrębie którego kuratorka pragnie prowadzić dyskusje na temat prezentowania programu K-W szerokiej publiczności.

Tej nowej kartografii towarzyszy wprowadzenie niejednoznacznych użytkowych elementów w fizyczną przestrzeń instytucji. Firma Event Architectuur zaprojektowała mulitfukcjonalny system będący czymś między meblami a scenografią. Integralnym elementem projektu „Relaunch” jest także nowy branding, na który składa się zaprojektowany przez Laureza Brunnera font i długofalowa współpraca ze Studio Quentin Walesch, które opracowało nową stronę internetową i trzyma pieczę nad wszystkim wydawnictwami K-W. Innymi słowy, wizualna komunikacja przekazana została całkowicie w ręce profesjonalistów, dizajnerów. Natomiast propozycję programu artystycznego obejmującego kolejne dwa lata funkcjonowania instytucji Blumenstain zakomunikowała we współpracy z artystą Nedko Solakowem. Solakow opracował „17 Teasers”, (wskaźników) które w postaci krótkich zdań wpisał dosłownie w przestrzeń instytucji, zapisując na ścianach coś między planem, intencją i wątpliwościami towarzyszącymi kuratorce. Solakow używa języka, na który kurator jako profesjonalista nie może sobie pozwolić w oficjalnej komunikacji. Zapożyczając władzę dostępną artyście, kuratorka prezentuje zatem swoje wątpliwości i swoją pracę w procesie. Przykład: teaser 1 /STUDIOLO: A teaser for an ongoing collaboration of which we don't know yet how it looks like' says Ellen 8.4.13 (współpraca, o której jeszcze nic nie wiemy).

"Relaunch", 28.04.2013 – 25.08.2013,
"Insistere # 7 / Don´t fuck with my name (hacking the curator)",
© INSISTERE_Sabine Reinfel/Ulf Aminde

Co wydaje się oczywiste już teraz, to to, że zainteresowania Blumenstain krążą wokół infrastruktury sztuki, a także performansu i performatywności. Na to ostatnie wskazują zapowiadane nowe cykle wydarzeń: „Thinking Space”, „The Performative Minute”, „Whats Cooking”, „Performing Books”, „Exhibiting and Exhibition”. Jednym z pierwszych wydarzeń w ramach projektu „Relaunch” był performans Giles'a Baileya „I bought a little city” poruszający problem roli, jaką odgrywa sztuka w procesie gentryfikacji miasta. W ten sposób Blumenstain (kuratorka totalna) zmusza K-W (czyli siebie) do autorefleksji. Giles Bailey przywołał historię Marfa Texas, miejsca, do którego przeprowadził się w 1972 roku Donald Judd. Kilkadziesiąt lat po otwarciu przez Judda pracowni demografia Marfa zmieniła się całkowicie. Dwadzieścia lat po otwarciu K-W demografia Mitte zmieniła się w ten sam sposób. Wybierając performens Baileya jako pierwsze artystyczne wydarzenie w ramach projektu „Relaunch”, Blumenstain pokazuje, że jest świadoma roli K-W w szerszym kontekście, nie tylko jako producenta dyskursu, ale i instytucji, która aktywnie kształtuje swoje otocznie, niekoniecznie w sposób zapisany w jej statucie. Zaproponowanym przez kuratorkę rozwiązaniem jest całkowite otwarcie, transparentność i autoanaliza mechanizmu funkcjonowania instytucji. Jak podkreślała na konferencji prasowej, aby działać świadomie, najpierw trzeba dobrze zrozumieć, kim się jest. Dlatego K-W poddane zostało wiwisekcji na oczach publiczności. Oczywiście, wszyscy zachwyceni są pomysłem, a okoliczne kawiarnie entuzjastycznie parzą double espresso dla tłumów zmęczonych widzów...

Ellen Blumenstain, „Relaunch”, K-W, 28.04 – 25.08.2013

W tym czasie w przestrzeni K-W:
„17 Teasers” na ścianach Kunst-Werke – markowanie przestrzeni przez Nedko Solakova
„Insistere # 7 / Don´t fuck with my name (hacking the curator)” – Sabine Reinfeld, Ulf Amine

Wystawy:
Kader Atta, “Repair 5 Acts”: 26.05 - 25.08.2013
Wystawa grupowa, „Living Archive”, 6 - 23.06.2013
Wystawa Grupowa, „Connect Four: The Bet”, 7.07 – 4.08.2013
Performance Weekend, 12 - 13.07.2013