Warszawa, 11 października 2010

Witajcie,

Od początku działalności Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej obok działań lobbujących na rzecz naszego środowiska, najważniejsze okazały się wyzwania natury etycznej stojące przed branżą sztuk wizualnych, związane ze znacznym jej rozwojem w ostatnich kilkunastu latach. W ciągu ostatniego roku pojawiały się liczne głosy postulujące zajęcie się przez OFSW tematem samoregulacji branży. Zainicjowaliśmy więc prace mające na celu opracowanie środowiskowego Kodeksu Etyki.

W związku z tym zwracamy się z prośbą do liderów grup roboczych działających w ramach OFSW o zebranie, opracowanie i przesłanie do 14 listopada 2010 propozycji 10 najbardziej newralgicznych kwestii etycznych. Mogą to być zarówno problemy, które zgłaszane były w ramach wcześniejszych prac OFSW lub nowe, które pojawią się podczas właśnie rozpoczynanych prac grup.

Każdą grupę prosimy o hasłowe sformułowanie problemu wraz z jego krótkim opisem. Adres do przesłania propozycji grup roboczych to: kodeks.ofsw@gmail.com. Na ten adres prosimy również kierować wszelką korespondencję dt. „Kodeksu Etyki Środowiska Sztuki Współczesnej".

Jednocześnie pragniemy poinformować, że w ramach OFSW powstaje nowa grupa KURATORZY skupiająca zarówno kuratorów zatrudnionych w instytucjach, jak i kuratorów niezależnych. Zainteresowanych członków naszego Stowarzyszenia zapraszamy do udziału w pracach nowej grupy. Jej nieformalną liderką zostaje, do czasu wewnętrznego wyboru przez członków grupy nowego koordynatora, Magda Ujma z Bunkra Sztuki w Krakowie. Aby zapisać się do grupy KURATORZY prosimy o kontakt bezpośrednio z Magdą Ujmą: magdaujma@gmail.com; Prosimy również o poinformowanie o powstaniu nowej grupy osób mogących być pracami w niej zainteresowanych.

Z kolei grupę ARTYŚCI prosimy o skomentowanie odpowiedzi przesłanych na prośbę OFSW przez instytucje publiczne nt. współpracy tych instytucji z artystami. Wyniki ankiety są opublikowana na blogu OFSW: http://forumsztukiwspolczesnej.blogspot.com/2010/03/ankieta-artysci-instytucje.html.

Poniżej zamieszczamy ogólny opis prac zmierzających do opracowywania kodeksu etyki naszej branży wraz z przykładowymi kwestiami etycznymi (bez ich redakcji), o których była mowa podczas wcześniejszych spotkań grup roboczych OFSW oraz na spotkaniu członków OFSW z prof. Magdaleną Środą. Spotkanie odbyło się 7 czerwca 2010 w warszawskiej Zachęcie. Jednocześnie chcielibyśmy poinformować, że prof. Magdalena Środa zadeklarowała pomoc OFSW w pracach nad opracowaniem branżowego Kodeksu Etyki.

***

W wielu zawodach i branżach zasady funkcjonowania regulowane są nie tylko przepisami prawnymi - które i tak często nie nadążają za zmieniającą się rzeczywistością - lecz również spisami zasad etycznych związanych z daną branżą lub z uprawianiem danej profesji. Tego typu zbiory reguł wyznaczają etyczne standardy i sprawiają, iż zawód lub branża cieszy się szacunkiem i zaufaniem publicznym.

Takie dodatkowe standardy zawodowe lub branżowe, mające znaczenie moralne, potrzebne są również w naszej branży. Styk publicznego z prywatnym,, współpraca z firmami prywatnymi z ich „komercyjnym" stosunkiem do kultury oraz powszechne używanie narzędzi z dziedzin PR, marketingu i lobbingu - to tylko jedne z wielu wyzwań i problemów stojących przed osobami zajmującymi się dziś sztuką współczesną w Polsce.

W związku z gwałtownym rozwojem branży sztuk wizualnych oraz w związku z brakiem odgórnych regulacji administracyjno-prawnych związanych z wieloma aktywnościami zawodowymi w ramach niej prowadzonych, pojawiło się w ostatnich latach wiele całkiem nowych dla środowiska kwestii i dylematów natury etycznej. Wiążą się one nie tylko z rozwojem rynku sztuki (ze swojej natury rynku nieprzejrzystego) i powstaniem wielu nowych galerii komercyjnych, ale również z pojawieniem się nowych publicznych instytucji sztuki, rozwojem rynku pracy związanego z branżą (w tym pojawieniem się nowych funkcji zawodowych) oraz używaniem nowoczesnych metod komunikacji w działalności zawodowej. Równolegle do tych procesów, intensyfikacji uległa konkurencja, zwłaszcza o dostęp do środków na prowadzenie aktywności zawodowych i projektów nie tylko publicznych, ale również prywatnych. Wszystko to wiąże się z koniecznością nieformalnego uregulowania pewnych zachowań i postaw zawodowych.

„Kodeks Etyki Środowiska Sztuki Współczesnej" miałby być formą samoregulacji, kodeksem dobrych praktyk. Dokument miałby za zadanie opracowanie zbioru zasad, standardów zachowań, mechanizmów regulujących i reguł minimalnych pożądanych praktyk zawodowych wraz z opracowaniem mechanizmów ostrzegawczych i kontrolnych. „Kodeks Etyki Środowiska Sztuki Współczesnej", który zostanie opracowany w ramach grup roboczych OFSW, powinien następnie zostać przyjęty przez członków OFSW jako dobrowolne zobowiązanie Stowarzyszenia i tym samych jej członków, stając się dla nich dokumentem wyznaczającym standardy zawodowe (każdy członek OFSW oraz osoby do stowarzyszenia przystępujące będą tym samym automatycznie Kodeks Etyki akceptować). W trakcie prac rozważone zostanie powołanie koleżeńskiej Komisji Etyki, której zadaniem byłoby zajmowanie się newralgicznymi sprawami dotyczącymi branży, wszelkimi problemami i nieprawidłowościami zgłaszanymi przez członków OFSW oraz ich wątpliwościami natury etycznej, a także bieżące informowanie członków OFSW o przebiegu swoich prac.

Podczas czerwcowego spotkania członków naszego Stowarzyszenia z prof. Magdaleną Środą oraz wcześniejszych dyskusji na forum pojawiły się następujące kwestie ważne dla Kodeksu Etyki:

- konflikt interesów;

- kumulowanie / łączenie funkcji;

- przejrzystość procedur wewnętrznych instytucji publicznych, w tym finansowych oraz związanych z pozyskiwaniem środków na działalność, a także ich późniejsze rozliczanie; przejrzyste i demokratyczne tworzenie programu (kolegia kuratorskie); sprawozdawczość;

- styk publicznego z prywatnym (fundusze publiczne a interesy prywatne), w tym współpraca instytucji publicznych z galeriami prywatnymi, organizacjami pozarządowymi zależnymi od galerii komercyjnych, pozostałymi organizacjami pozarządowymi, artystami i niezależnymi kuratorami; równy dostęp do dotacji publicznych; używanie środków publicznych do celów prywatnych;

- rozróżnienie między organizacjami nastawionymi na osiąganie zysku, a organizacjami non-profit, szczególnie przy podejmowaniu współpracy z instytucjami publicznymi oraz przy pozyskiwaniu grantów ze środków publicznych (centralnych i lokalnych);

- zachowanie obiektywizmu, odpowiedzialności, rzetelności zawodowej oraz niezależności i staranności przy podejmowaniu decyzji; poufność informacji; równe traktowania partnerów niezależnie od osobistych przekonań czy interesów; niestosowanie manipulacji i szantażu;

- zapewnianie przez instytucje publiczne w swoich pracach standardów staranności, obiektywizmu, bezstronności i rzetelności zawodowej (także naukowej i intelektualnej), szczególnie w udzielanych opiniach i rekomendacjach;

- niewyciąganie korzyści osobistych / majątkowych, innych niż płacowe z tytułu pełnionych funkcji, w tym prowadzenie działalności zarobkowej poza ramami pełnionej funkcji, szczególnie jeżeli mogą być uznane za wątpliwe etycznie i powodujące konflikt interesów; przeciwdziałanie zachowaniom korupcjogennym;

- wykorzystywanie przywilejów płynących z pełnionej funkcji i dostępu informacji dla prywatnych celów, szczególnie komercyjnych;

- wpływanie za pomocą kontaktów prywatnych, towarzyskich lub wynikających z zawodowych zależności („sieć wpływów") na decyzje mogące być wątpliwe etycznie („odpowiedzialny lobbing");

- uczciwa konkurencja i jej świadome budowanie dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju branży; wspieranie działań mających na celu likwidowanie barier wchodzenia w obieg sztuki nowych uczestników;

- utrzymanie najwyższych standardów etycznego zachowania w instytucjach publicznych, szczególnie w kontekście zapewnienia przejrzystości postępowań konkursowych na stanowiskach wszystkich szczebli; powoływanie niezależnych i merytorycznych członków różnego rodzaju gremiów konkursowych; klucz „znajomościowy" przy zatrudnianiu; nepotyzm a kompetencje zawodowe;

- przejrzystość polityki tworzenia kolekcji i przeprowadzania zakupów do kolekcji instytucji publicznych; powoływanie merytorycznych i zróżnicowanych rad zakupowych; przejrzyste procedury przyjmowania depozytów, darowizn oraz zakupów do kolekcji przez ciała zewnętrzne (także przez członków organów zarządzających instytucją lub je wspierających); reguły określające późniejsze zbywanie prac;

- zapewnienie różnorodności wypowiedzi artystycznej; włączanie i wykluczanie; demokratyzacja obiegu sztuki; demonopolizacja sfery publicznej; zachowanie równowagi między różnymi grupami interesów i wpływów;

- prowadzenie obiektywnej dokumentacji zbiorów i wydarzeń artystycznych oraz zapewnienie do nich dostępu bez promowania jednej wizji i wartości;

- niezawisłość w interpretacji i przestawianiu wydarzeń i zjawisk artystycznych w Polsce;

- dzielenie się wiedzą, kompetencjami i doświadczeniem oraz świadczenie usług zewnętrznych w sposób niekolidujący ze statutem reprezentowanej instytucji;

- standardy pracy i współpracy; lojalność zawodowa, szczególnie dla zatrudniających instytucji;

- działalność kolekcjonerska a inne działalności prowadzone w ramach branży;

Jako sekretariat Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej jesteśmy świadomi, że wyżej wymienione kwestie nie zawsze są w pełni możliwe do pełnego zaadaptowania w codziennej praktyce zawodowej naszej branży z uwagi na złożoność mechanizmów, strategii rynkowych i procesów w niej panujących oraz stosunkowo ograniczoną, w porównaniu do innych branż, liczbę osób zaangażowanych w obieg sztuki w Polsce. Członkowie OFSW, po opracowaniu, a następnie przyjęciu „Kodeksu Etyki Środowiska Sztuki Współczesnej" powinni jednak w jak najlepszej wierze dążyć w swojej praktyce zawodowej do postępowania zgodnie z najwyższymi standardami etycznymi. Kodeks Etyki ma szansę stać się swoistym savoir-vivre branży sztuk wizualnych. Dzięki temu zasada „co nie jest zabronione, jest dozwolone" nie będzie jedynym obowiązującym modelem zachowań.

Pod koniec listopada zostanie przesłana do wszystkich członków OFSW zbiorcza lista postulatów wszystkich grup roboczych działających w ramach OFSW zredagowana przez sekretariat. Będzie ona stanowiła punkt wyjścia do dalszych prac naszego Stowarzyszenia nad stworzeniem „Kodeksu Etyki Środowiska Sztuki Współczesnej" zawierający także preambułę Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej z jego misją, wizją i wartościami.

W imieniu sekretariatu OFSW,

Bartek Remisko