„Gender jako dokamerowy performance" to druga w serii wystaw z cyklu „Techniki wyzwalania", poruszającego problem złożonej relacji między tożsamością i fotografią, a w szczególności między procesem identyfikacji i wizualnością.
Performatywna koncepcja gender zakłada rozumienie płci jako formuły skoordynowanych, powtarzanych aktów ciała podporządkowanych kulturowo usankcjonowanym konwencjom; analizuje też sposób dramatyzacji możliwości wpisanych w ciało. Gender jest zatem ucieleśnieniem i odegraniem tych konwencji. Judith Butler podkreślając fikcyjny charakter płciowej identyfikacji pisze, że gender ustanawiane jest poprzez stylizacje ciała, dlatego też cielesne gesty i ruchy należy postrzegać jako konstytuujące iluzje czasowej ciągłości gender. Ponieważ płeć kulturowa jest konstrukcją w procesie, serią aktów, które są odnawiane i konsolidowane w czasie, jedynym sposobem krytyki czy dekonstrukcji jej stabilności jest innego rodzaju powtarzanie.
W pracach prezentowanych obecnie na wystawie w poznańskiej Galerii Fotografii pf artyści podejmują proces podważania tych konwencji właśnie poprzez inny, subwersywny sposób powtarzania czy odgrywania aktów ciała w celu uzyskania określonego obrazu kobiecości/ męskości . Tym samym dokonują krytyki binarnej, esencjonalnej definicji płci traktującej tożsamość płciową jako naturalny i biologiczny atrybut. Chociaż w życiu codziennym nie da się odejść od myślenia kategoriami kobieta/mężczyzna, to jednak artystom udaje się skomplikować te kategorie i pokazać, że ustanawiane są one poprzez kulturowe normy - że nie są biologicznymi, tylko kulturowymi fenomenami.
Tytuł wystawy nawiązuje do formuły performansu wykonywanego przed obiektywem kamery lub aparatu fotograficznego; praktyki towarzyszącej sztuce performans od lat 70. Zaprezentowane prace demonstrują odgrywanie lub konstruowanie ciała przed obiektywem kamery; ujawniając jednocześnie wizualne stereotypy męskiego i kobiecego. Artyści przekraczają te kategorie wykorzystując aparat fotograficzny jako narzędzie umożliwiające stworzenie tymczasowej tożsamości. Pochodzących z dwóch pokoleń twórców odróżnia wybór strategii i zakres stosowanych środków; artyści neoawangardowi (Tomislav Gotovac i Annegret Soltau) wykorzystują ciało, natomiast artystki młodszego pokolenia (Jakob Lena Knebl i Verena Dengler) - kostium, poprzez który jest ono identyfikowane.
Seria fotografii „Foxy Mister" (2002) Tomislava Gotovaca jest powtórzeniem zdjęć zamieszczonych w magazynie „Inside the Foxy Lady". Tomislav Gotovac prezentując teatr pornografii wprowadził swoje stare ciało w miejsce ciała młodej kobiety, pokazując oczywistą nieprzystawalność płciowych konwencji reprezentacji. Z jednej strony Gotovac ujawnia sposoby trenowania ciała do kobiecości, definiowanej przez męski wzrok; z drugiej zadaje pytanie o wizualną męskość i jej kanony.
Innego rodzaju subwersywne powtórzenie konwencji - w tym wypadku fotograficznej reprezentacji - prezentuje praca Annegret Soltau. „Transgenerative" (2005) jest kolejnym krokiem w bardzo konsekwentnej twórczości, w której artystka bada i obserwuje siebie poprzez analizę fotograficznych i filmowych obrazów swojego ciała, a także eksploruje cielesność fotograficznego obrazu. Stosując technikę zszywania fotografii, którą posługuje się od połowy lat 70. Soltau wykonała manualnie fotomontaż skomponowany z fragmentów przedstawiających nagich członków swojej rodziny. „Transgenerative" reprezentuje relację rodzinną, jako cielesne połączenia pomiędzy męskim i żeńskim, które przenikając się nie są możliwe do ustabilizowania.
W swojej pracy „There are More Things" (2014) Jakob Lena Knebl pozując jako sofa, ironicznie nawiązuje do konwencji kobiecego aktu, wykorzystując poczucie humoru jako element oswajający widza z tematem genderowej transgresji. Towarzyszący fotografii obiekt, to przedmiot będący połączeniem torebki Channel - zgodnie ze stereotypem obiektu kobiecego pożądania - i sofy Chesterfield - obiektu męskiego desire. Jakob Lena Knebl w swojej twórczości, która obejmuje performans, instalacje i performatywne fotografie - eksploruje płynność granic pomiędzy męskim i żeńskim, na którą nakłada się płynność granicy pomiędzy fikcją i rzeczywistością; sztuką i życiem. Eksplorując cielesną maskaradę nawiązuje także często do historii i znaczeń ubioru/mody. Podobnie jak Tomislav Gotovac, który dążąc do połączenia sztuki i swojej biografii przybrał artystyczne imię (Antonio Lauer) artystka/a inkorporuje w swojej twórczości artystyczną public personę. Jakob Lena Knebl to fikcyjne imię pozwalające funkcjonować jej/jemu jako transgenderowej publicznej personie.
Verena Dengler, chociaż jest artystką działającą w wielu mediach, używa fotografii do kreowania/ odgrywania swojej artystycznej persony. Dengler wykorzystuje autokreacje siebie jako artystki, posługując się nie tyle ciałem, ile maskaradą stroju, komunikatem ubrania i pozy. Praca Vereny Dengler jest prezentacją serii plakatów, wykonanych z ulotek, którymi artystka posługuje się zapraszając na swoje wystawy. W ramach wystawy plakaty z Vereną - artystką, zobaczyć można także w przestrzeni miejskiej Poznania ponaklejane na słupy z ogłoszeniami. Umieszczenie tych prac w przestrzeni na zewnątrz galerii jest wskazaniem na sferę publiczną jako na faktyczne miejsce oddziaływania twórczości problematyzującej tożsamość.
Wszyscy zaprezentowani artyści w odmienny sposób poszerzają przestrzeń sfery publicznej, perforując granice pomiędzy prywatnym i publicznym; politycznym i intymnym - zwracając uwagę na fikcyjny element każdej konstruowanej tożsamości, również płciowej.
Verena Dengler, Tomislav Gotovac, Jakob Lena Knebl, Annegret Soltau, „Gender jako dokamerowy performance", Galeria Fotografii pf, 28.03-3.05.2015