PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELI, RODZICÓW I OPIEKUNÓW PO WYSTAWIE MILLENNIUM SCHOOL KRZYSZTOFA ZIELIŃSKIEGO. PROJEKT: RAFAŁ JARA
1. Kontekst, czyli o potrzebie edukacji.
Program Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w latach 2008-2010 koncentruje się między innymi wokół fenomenu glokalności rozumianego jako ujęcie zjawisk regionalnych w perspektywie globalnej. Jest to punkt wyjścia do budowania tożsamości instytucji, która utworzona została z dala od centrum. Biorąc pod uwagę kontekst, w jakim działa powołane do życia w czerwcu 2008 roku CSW w Toruniu - edukacja stała się ważnym, jeśli nie jednym z najważniejszych, punktów działalności merytorycznej instytucji.

W maju 2008 roku Tomasz Szlendak, na zlecenie CSW, przeprowadził badania na temat odbioru sztuki współczesnej i zapotrzebowania na kulturę wysoką w Toruniu. Wyniki miały określić oczekiwania odbiorców i ich stosunek do przygotowującej się do otwarcia instytucji. Oczywiście badania nie przedstawiają reakcji na program Centrum, jednak ujawniają reakcje na gotowy już w owym czasie budynek oraz co może najważniejsze, pokazują, czego spodziewali się mieszkańcy i jak definiują sztukę współczesną. Respondenci mieli problemy z określeniem, czym dokładnie jest współczesna twórczość, a z działaniami awangardowymi kojarzył im się w pierwszym rzędzie Andy Warhol. Uczestniczący w badaniu określili toruńską scenę kulturalną jako pozostającą w zastoju i konserwatywną, a rolę CSW upatrywali często w nadaniu nowego kierunku lub wręcz rozbiciu skostniałych form. Jedynie 8 % deklarowało, że nowa instytucja mogłaby przedstawiać program szokujący czy też kontrowersyjny. Uczestniczący w badaniu określili kilka ze sposobów na przekonanie lokalnej społeczności do działalności „obcego ciała" w przestrzeni kulturalnej Torunia. Obok podstawowej działalności, jaką jest wystawiennictwo, mieszkańcy Torunia chcieli widzieć w budynku CSW również kawiarnię, darmowy internet, kino, księgarnię oraz przestrzeń publiczną w ścisłym tego słowa znaczeniu. Oczywistym elementem polityki nowej instytucji miała być również według poddanych badaniu edukacja i to ukierunkowana w pierwszym rzędzie na dwie grupy. Najbardziej pozbawionymi zahamowań odbiorcami sztuki są dzieci i młodzież i z tego względu podstawą działalności CSW powinny stać się wszelkiego rodzaju warsztaty i zajęcia z szeroko pojętej edukacji artystycznej. Nowa instytucja wychowuje tym samym nowe generacje swoich odbiorców. Drugim ważnym odbiorcą działalności edukacyjnej według respondentów powinny być osoby dorosłe, a w szczególności dziennikarze na co dzień zajmujący się kulturą, którzy - jak sami stwierdzili - nie mają odpowiedniego doświadczenia, aby przekazać artystyczny komunikat szerokim grupom społecznym. Oto wypowiedź jednego z poddanych badaniu dziennikarzy lokalnej prasy: Pracuję od 4 lat i napisałem może 5 recenzji wystaw i starałem się ubierać to w najlepsze formy warsztatowe, na jakie mnie stać, choć jeśli chodzi o sztukę współczesną to moje kompetencje na pewno się kończą. Jakakolwiek abstrakcja... gubię się, nie mam aparatu językowego, nie umiem tego ponazywać. Polityka redakcji wygląda tak, że sztuka współczesna jest spychana na margines.

CSW w Toruniu posiłkując się badaniami prof. Szlendaka oraz własnymi doświadczeniami realizuje program „oswajania" instytucji oraz języka sztuki współczesnej poprzez edukację artystyczną opartą między innymi na dwóch modelach komunikacji: jeden do wielu (one-to-many) oraz wielu do wielu (many-to-many).

PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELI, RODZICÓW I OPIEKUNÓW PO WYSTAWIE MILLENNIUM SCHOOL KRZYSZTOFA ZIELIŃSKIEGO. PROJEKT: RAFAŁ JARA

2. Powszechna edukacja artystyczna, czyli model jeden do wielu.
Działalność edukacyjna jest uznawana za oczywistą aktywność wszystkich ważniejszych muzeów oraz instytucji dedykowanych sztuce współczesnej na całym świecie. Miejsca, gdzie prezentuje się sztukę, stają się coraz bardziej podobne do wielkich centrów rozrywek, gdzie serwuje się wyśmienitą kawę, można zobaczyć ciekawe filmy, kupować albumy i turystyczne pamiątki, przeglądać prasę - po prostu oddawać się urokom życia. Jednym z ważnych punktów uczestnictwa w życiu instytucji staje się również program edukacyjny - oparty na warsztatach, spotkaniach i oprowadzaniach kuratorskich. Jego celem jest przełamywanie uczucia bezradności towarzyszącego wizycie w galerii. Program edukacyjny kierowany jest więc do wszystkich możliwych grup docelowych: nauczycieli i uczniów, rodziców i dzieci, turystów itd.

W ramach wspomnianego już modelu komunikacji: „jeden do wielu"1 CSW w Toruniu proponuje rozbudowany program edukacyjny Sztuka Cię szuka!

Widzowie otrzymują oparte na CC (licencja Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 2,5 Polska) materiały dotyczące konkretnych projektów przeznaczone do indywidualnego studiowania lub mogące służyć jako pomoc w planowaniu szkolnych lekcji. Należą do nich przewodniki dla opiekunów i nauczycieli, manuale i workbooki zawierające propozycje konkretnych aktywności, audioguidy czy pakiety edukacyjne dla rodzin z dziećmi. Nieco inną formą aktywności są zorganizowane warsztaty często planowane w formie gry czy nastawione na produkcję filmów lub materiałów dźwiękowych. Wykłady, spotkania z artystami, promocje książek, dyskusje i konferencje skierowane są do bardziej wymagającej publiczności, która chce poszerzać swoją wiedzę o współczesnej kulturze. Podobny charakter mają oprowadzania z przewodnikiem oraz oprowadzania kuratorskie często kierowane do konkretnych grup docelowych, jak dziennikarze, pracownicy CSW oraz osoby pilnujące wystaw.

Celem tego typu edukacji jest więc upowszechnianie wiedzy o sztuce współczesnej, zaznajamianie publiczności z najważniejszymi zjawiskami kultury oraz procesami produkcji artystycznej, uczenie języka, jakim posługują się artyści, edukacja estetyczna oraz rozwijanie różnego rodzaju umiejętności. Misją programu jest wygenerowanie potencjału tkwiącego w bezpośredniej interakcji ze sztuką i artystami i użycie go, by inspirować i opowiadać o ideach i zagadnieniach czy kształtować krytyczne i kreatywne sposoby myślenia, wreszcie zachęcać do indywidualnych poszukiwań i refleksji.

PRZEWODNIK PO WYSTAWIE NÓW ANGELIKI MARKUL. PROJEKT: RAFAŁ JARA

3. Wszyscy uczą się od wszystkich.
Model „wielu do wielu"2 zakłada zupełnie inny rodzaj partycypacji w życiu instytucji. U jego podstaw leży założenie szerszego dzielenia się, wymiany i dystrybucji wiedzy poprzez internet oraz inne nowoczesne środki komunikacji, a tym samym tworzenie sieci ludzi współpracujących ze sobą. Wprowadzona przez nas idea edukacji „wszyscy uczą się od wszystkich" zakłada partycypację w tych procesach jak najszerszej grupy ludzi, w tym lokalnej społeczności, środowisk uniwersyteckich, czy grup badawczych stworzonych w ramach konkretnych projektów.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć tego typu jest Pokój z kuchnią. Podstawą działalności P+K jest wymiana oparta na szeroko rozumianej kulturze darów i partycypacji mieszkańców Torunia w tworzeniu nowego, tętniącego życiem miejsca. Pokój z kuchnią to wielofunkcyjna przestrzeń warsztatowa, na którą składa się system mebli z OSB zaprojektowany i wykonany przez Tomek Rygalik Studio, a także KUCHNIA Elżbiety Jabłońskiej. W Pokoju mieści się pracownia edukacyjna dla dzieci i młodzieży, podręczna biblioteczka z książkami, kącik gier. Jest to miejsce dyskusji, koncertów i artystycznych akcji, których inicjatorami może być nie tylko CoCA Kolektyw3 . Pokój można również wynająć za darmo do celów niekomercyjnych. Chcemy, żeby ta przestrzeń była współkształtowana przez torunian, postulujemy tym samym wzajemną komunikację. Inaczej niż w przypadku projektów wystawienniczych, które prezentujemy na I i II piętrze, gdzie autorami idei i konceptów są artyści i kuratorzy, Pokój na parterze jest miejscem, gdzie czekamy na wypowiedź publiczności.

Kolejnym krokiem w działalności Pokoju z kuchnią będzie publikacja w formie ebooka: P+K. Rady i sztuczki/Tips & Tricks. Kwartalnik pomyślany jest jako rodzaj poradnika luźno nawiązującego do działalności merytorycznej CSW, a w szczególności do charakteru Pokoju z kuchnią. Zawierać będzie różnego rodzaju praktyczne informacje związane z reperowaniem, gotowaniem, majsterkowaniem i dizajnem, prezentacje inspirujących idei czy instrukcji pozwalających na kreatywne działania. Redakcja pisma zaprasza wszystkich zainteresowanych do aktywnego współtworzenia pisma i nadsyłania materiałów. Tym samym kwartalnik stanie się kolejną alternatywną platformą, gdzie łączy się sztuka z tak zwanym zwyczajnym życiem.
Lepszemu dystrybuowaniu informacji służy również nasz nowy projekt badawczy o nazwie Alt Ctrl (Alternative CoCA in Torun Research Lab), będący platformą wymiany materiałów, tekstów źródłowych, przybliżającą tematykę poruszaną na bieżących wystawach. Aplikacja oparta na mechanizmie wiki umożliwia współpracę w ramach grupy badawczej. Jej forma chyba w najbardziej czytelny sposób ilustruje wspomniany model komunikacji „wielu do wielu".

Praktycznie cały parter CSW w chwili obecnej stał się przestrzenią nie biletowaną, w której doświadczenie artystyczne rozgrywane jest na zupełnie innych zasadach niż w salach wystawienniczych. Tutaj staramy się realizować program komunikacji bez dyktatu kuratora czy też artysty. Te właśnie „dodatki" czy też „szczegóły" w ustach respondentów prof. Szlendaka są atraktorami, które aktywnie współtworzą obraz instytucji, aktywizują społeczność lokalną i „zmiękczają" jej twardą, ceglaną „fasadę".

PRZEWODNIK DLA DZIECI PO WYSTAWIE KWIATY NASZEGO ŻYCIA. PROJEKT: MAGDALENA STASIK

4. Edukacja jako wyzwanie.
Edukacja jest zawsze jednym z największych wyzwań, jakie stoi przed nowo powstającą instytucją. Z góry należy założyć, że jest to bardzo skomplikowany, wieloletni i wymagający sporych nakładów proces „oswajania" publiczności z instytucją oraz uczenia języka sztuki. Jednak po roku działalności zaobserwowaliśmy pewne zmiany, które napawają optymizmem. Posiadamy już stałe grupy warsztatowe, rozpoczynamy współpracę z innymi instytucjami, jak szkoły czy Uniwersytet. Szczególnie istotna i niezwykła zmiana zaszła w sferze edukacji dziennikarzy. W chwili obecnej początkowy sceptycyzm mediów zniknął, a zaczęły pojawiać się entuzjastyczne recenzje z wystaw pisane przez toruńskich dziennikarzy, którzy jeszcze rok temu otwarcie deklarowali swoją bezradność wobec sztuki współczesnej. Chociaż prawdziwe skutki edukacji artystycznej w Toruniu będzie można zobaczyć dopiero za parę lat, z całą pewnością należy podkreślić, że edukowanie publiczności jest jednym z najważniejszych zadań, jakie stanęło przed całym zespołem merytorycznym CSW.

http://www.youtube.com/user/eyetoe1974#p/u/9/3vGjImH92Zk

W TYM TEMACIE CZYTAJ TAKŻE:
Monika Weychert-Waluszko, Edukacja w MSN. Rozmowa z Sebastianem Cichockim i Martą Dziewańską
Wojciech Szymański, Muzeum jedzie na Woodstock. Rozmowa z Jolantą Gumulą
Ewa Małgorzata Tatar, „Co artysta miał na myśli?", czyli o sztuce i edukacji
Dorota Jarecka, Biblioteka i reading room. Nowe muzea: edukacja czy zabawa?
Ewa Małgorzata Tatar, Dominik Kuryłek, Kuba Szreder, Pomiędzy krytyką instytucjonalną a krytycznością instytucji. O projekcie "Przewodnik" w Muzeum Narodowym w Krakowie
Janusz Byszewski, Grzegorz Borkowski, Adam Mazur, Muzeum nie tylko dla kuratorów: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie z punktu widzenia edukatora
Kongres Kultury Polskiej, różni autorzy
Paulina Olszewska, T jak Tarnów, czyli lekcja ze sztuki współczesnej
Katarzyna Hołda, Edukacyjna aktywność wokół "Białej". Z Anną Nawrot i Janem Gryką rozmawia Katarzyna Hołda

PRZEWODNIK DLA DZIECI PO WYSTAWIE KWIATY NASZEGO ŻYCIA. PROJEKT: MAGDALENA STASIK
PRZEWODNIK DLA DZIECI PO WYSTAWIE KWIATY NASZEGO ŻYCIA. PROJEKT: MAGDALENA STASIK
DZIEŃ DZIECKA W CSW, WARSZTATY TORUŃ 2061,FOT. EWA AKSIENIONEK
NA PLANIE SZALONEGO KAPELUSZNIKA, WARSZTATY TOWARZYSZĄCE FESTIWALOWI TOFIFEST, FOT. ANIA GOŚLICKA
DŹWIĘKOWA MAPA TORUNIA, EKSPERYMENT 1, FOT. KATARZYNA JANKOWSKA

DŹWIĘKOWA MAPA TORUNIA, EKSPERYMENT 2, FOT. MATYLDA HINC
WARSZTATY KSZTAŁTOSYLWETY, ROZMIAROFORMY, CZŁEKOPODOBNI, CZYLI JAK STWORZYĆ HUMANOIDA, FOT. MATYLDA HINC

1. 1. Model komunikacji „jeden do wielu" (ang. one-to-many) to typ komunikacji, w której komunikat wysyłany z jednego źródła jest adresowany do wielu odbiorców. Zakłada więc prostą relację: wykładowca, przewodnik, kurator kieruje swój komunikat do konkretnej grupy docelowej jak grupa warsztatowa czy grupa zwiedzających wystawę.
2. 2. Model komunikacji „wielu do wielu" (ang. many-to-many) jest horyzontalnym, egalitarnym i demokratycznym modelem charakterystycznym dla ery komunikacji cyfrowej, którego głównym założeniem jest decentralizacja źródeł informacji. W tym modelu brak jest centralnego źródła komunikatu, a wszyscy uczestnicy procesu pozostają na równych warunkach. Tego typu komunikacja jest charakterystyczna dla blogów, Wiki oraz sieci P2P.
3. 3. CoCA Kolektyw - spontanicznie zawiązany, efemeryczny twór merytoryczny, którego podstawowym założeniem jest kolektywna praca nad założeniami programowymi CSW w Toruniu oraz ich realizacją.