Testy iluzji

Sądziłem dotąd, że już mniej więcej wiem, czym jest "Fabryka Mebli", realizowany przez Jana Mioduszewskiego od 2002 roku projekt wprowadzający iluzjonistyczne malarstwo w interakcje z rzeczywistością. Jednak pokaz "Atrakcje monotonii" w Galerii Działań zawierał takie nowe elementy, że całość zaczęła sprawiać wrażenie, że wymyka się z wyjściowej koncepcji.

Mioduszewski przedstawia w swoich pracach meble, wycina podobrazia w kształty przedstawionych w perspektywie konturów szafek, etażerek, stołków, biurek. Realistycznie namalowane meble tworzą układy wikłające perspektywę w niekonsekwencje, dzięki czemu uwalniają ją od drętwej rutyny. Takie meble emanują anarchiczną swobodą, a ponadto są o wiele lżejsze od zwykłych. Umożliwiają żonglowanie nimi, tak że "meblowanie" przestrzeni staje się przede wszystkim grą uwolnioną niemal od grawitacji i funkcji użytkowych.

Mioduszewski maluje meble raczej tanie, designersko już zdecydowanie anachroniczne, nie budujące prestiżu miejsca - takie minimum przyzwoitości. Bo to nie one mają absorbować uwagę, lecz sposób, w jaki są obecne i możliwości ich wykorzystywania.

Jan Mioduszewski, "Fabryka mebli - Atrakcje momonotonii", Galeria działań, Warszawa, 25.11 - 6.12.2005

Te obrazy nie udają okien na rzeczywistość, lecz stają się tkwiącymi w niej przedmiotami. Autor umieszcza je nie tylko w salach galerii, ale także w pomieszczeniach prywatnych, biurowych bądź w przestrzeni miejskiej. Takie "meble", jakby wycięte z obrazów, ujawniają na nowo i dobitnie paradoksalność każdego iluzjonistycznego przedstawienia na płaszczyźnie przestrzennego przedmiotu. Gloryfikują tę paradoksalność, a zarazem przez sposób umieszczenia w przestrzeni przekonują, jak naturalnie oddziałuje płaski obraz, gdy nie przylega płasko do ściany, gdy jak obiekt przestrzenny rozcina przestrzeń, w której jest obecny. Malarska iluzja przestrzeni na płaszczyźnie zyskuje dodatkowy walor, bo już nie tylko łudzi obecnością przestrzeni, ale i "zachowuje się trójwymiarowo" w przestrzeni.

Na wystawie "Atrakcje monotonii" pojawiły się jednak obiekty także innego typu. Właściwie bardzo dużo przedmiotów wizualnie pokrewnych, ale stanowiących niebywałą kolekcję rodzajów imitacji, reprezentacji, przedstawienia. Autentyczna boazeria zainstalowana została na ścianie galerii wraz z wiszącą nad nią paprotką tak, że sprawiała wrażenie, jakby była tam od zawsze. Na niektórych obrazach meble przedstawione zostały już nie w technice olejnej czy tempery, lecz za pomocą oklein drewnopodobnych. Do tego jeszcze kilka realnych, trójwymiarowych, drewnianych przedmiotów, gipsowe inkrustacje imitujące słoje drewna, materac pomalowany w deseń imitujący słoje drewna, czy drewnopodobny kostium, w którym autor wystąpił, wykonując nieruchomy performance, stając się na niemal godzinę rzeźbą. Wszystko razem tworzyło rodzaj environment albo scenografii radośnie dezorientującej widzów i prowokującej ich do sprawdzania dotykiem rodzaju realności każdego z elementów.

Jan Mioduszewski, "Fabryka mebli - Atrakcje momonotonii", Galeria działań, Warszawa, 25.11 - 6.12.2005

Realne przedmioty też tworzyły iluzję: fragmentu wnętrza pracowni stolarskiej, czy biurowego hallu. Iluzja była tak jawnie zainscenizowana, że jakby wystawiona na pokaz, bezbronnie odsłonięta.

Iluzjonistyczne malarstwo otrzymało towarzystwo równorzędnych mu i konkurujących z nim partnerów - nie odgrywało już roli głównej. Zostało wchłonięte przez szerszą inscenizację i przez to poddane jakby jakiejś perfidnej próbie. Próbie obrony swojego sensu? Próbie akceptacji przez widzów?

Chyba coś w tym rodzaju dokonało się na wystawie. Ale przestrzeń galerii - nie tylko w sensie materialnym, lecz i kulturowym - tworzyła jakby ochronny parasol dla tego testu. Widzowie podjęli grę z inscenizacją i czuli się swobodnie. Nawet jeden nobliwy pan wykonał spontanicznie mały recital fortepianowy na zawsze obecnym w galerii instrumencie. W sposób bardziej widoczny od innych widzów rozpoznał obecną dookoła grę z iluzją jako znak, że jest w przestrzeni, w której każda ekspresja (twórcza czy odtwórcza) jest czymś naturalnym i na miejscu.

Jan Mioduszewski, "Fabryka mebli - Atrakcje momonotonii", Galeria działań, Warszawa, 25.11 - 6.12.2005

Wtedy przypomniałem sobie inne testowanie iluzji, przeprowadzone przez "Fabrykę Mebli" na Pradze bez ochronnego klosza instytucji artystycznej: still performance "Ściana". Mioduszewski przez wiele godzin tkwił nieruchomo na niemającej dobrej opinii ulicy Stalowej. Ubrany był w kostium zakrywający go całkowicie, łącznie z twarzą. Kostium iluzjonistycznie odtwarzał wygląd ściany domu, przy której stał.

Widzami byli przechodnie, którzy na strategiach i konwencjach sztuki się nie znają i nie zamierzają się nimi zajmować. Czuli się natomiast trochę sprowokowani takim Obcym, który wizualnie wtapiał się w ich otoczenie, ale funkcjonalnie był z innej planety. Chwilami było śmiesznie, chwilami całkiem niebezpiecznie. Zapisana przez Jana Mioduszewskiego relacja z tego zdarzenia jest świetnym dokumentem "spotkania trzeciego stopnia" dwóch światów. Jest pochodną wobec performance'u oddzielną artystyczną wypowiedzią. Artysta testował pewną konwencję przedstawiania (ubiór, performance), a w zetknięciu ze specyficznym kontekstem społecznym uchwycił behawior świata funkcjonującego na zupełnie innych zasadach. Prowokująca obcość artystycznej konwencji ujawniła kawałek rzeczywistości, w którym akurat ta konwencja działania nie jest znana. Na fortepianie nikt nie zamierzał zagrać.

Jan Mioduszewski, "Fabryka mebli - Atrakcje momonotonii", Galeria działań, Warszawa, 25.11 - 6.12.2005
Przeczytaj też autorską relację z performance'u Jana Mioduszewskiego "Ściana"

Jan Mioduszewski, "Fabryka mebli - Atrakcje momonotonii", Galeria działań, Warszawa, 25.11 - 6.12.2005

RSS - artukuły