Projekt "Urbanistyczne realia" jest berlińską trylogią opowiadającą o socjokulturowych problemach trzech megametropolii: Stambułu, Kairu i Meksyku. Pierwsza część, zatytułowana "Fokus Istambul" prezentowana w berlińskim Martin Gropius Bau, dotyczyła artystycznej analizy postępującej globalizacji i demokratyzacji miasta. Stanowiła artystyczną rozprawę z problemami migracji, społecznym zróżnicowaniem, wpływami islamu, dynamiką przeobrażeń politycznych oraz trudnościami integracji ze wspólnotą europejską.

Ali Kepenek

Peter Friedl

Stambuł jest jedyną metropolia na świecie leżąca na dwóch kontynentach, łączącą orient z okcydentem. W 1967 roku Joseph Beuys, uznając istniejący podział świata za absurdalny wymyślił międzynarodową utopię, którą nazwał "Euroazja". Tropem tym podążył niemiecki kurator Christoph Tannert. Dostrzegł on w Stambule fenomen mogący zainspirować międzynarodowe środowisko artystów. Do udziału w projekcie "Urbanistyczne realia - Fokus Istambul" zaprosił 60 uczestników z 20 państw. Chciał pokazać w jaki sposób tematy związane z turecką metropolią podejmą zamieszkali w Berlinie artyści, pochodzący z takich krajów jak: Argentyna, Austria, Bułgaria, Brazylia, Dania, Egipt, Finlandia, Francja, Grecja, Holandia, Kanada, Meksyk, Niemcy, Norwegia, Peru, Rosja, Singapur, Szwajcaria, Turcja i Węgry. Nie pominął też głosu twórców mieszkających w Turcji. Zamiarem było przedstawienie miasta widzianego od wewnątrz i z zewnątrz. Niestety, nacjonalistyczne nieporozumienia i zamieszania decyzyjne w Turcji sprawiły, że liczba artystów z tego kraju, uczestnicząca w realizacji projektu ograniczyła się do 6 osób. Z tego powodu prezentacji Tannerta zabrakło, tej jedynej w swoim rodzaju, baśniowej, magicznej atmosfery, jaką potrafią stworzyć tylko opowiadający o swej ojczyźnie Turcy. Prace międzynarodowego grona uczestników nie potrafiły jej w wystarczającym stopniu przedstawić. Tannert spojrzał na Stambul oczami berlińskiego europejczyka z partii CDU. Oglądając tę wystawę odniosłam wrażenie, że mam do czynienia z wyliczaniem ile brakuje Turcji do tego, by być częścią Europy. Terror, brak tolerancji, krwawe walki z Kurdami, religijny fanatyzm, bieda, stragany - tymi tematami najczęściej zajmowali się artyści.

Olaf Metzel

Z filmu wideo Iny Wudtke, zatytułowanego "Belive" dowiedziałam się, że gwałt seksualny nie jest traktowany przez prawodawstwo Turcji jako przestępstwo wobec kobiety. Szokująca była też dla mnie relacja o instytucji rodzinnych zabójstw. Jeżeli rodzina uzna, ze jakaś dziewczyna czy młoda kobieta, należąca do tej rodziny, zachowuje się niemoralnie (a nie musi to wcale oznaczać rozwiązłości), to wówczas, w celu zmazania rzekomej hańby, rodzina może nakazać nieletniemu synowi zamordowanie siostry. W Turcji takie zabójstwa są prawnie zabronione, lecz nadal praktykowane wśród ortodoksyjnych wyznawców Islamu.

Instalacja Sarkisa

Przedmieścia Stambułu, fot. Ary Güler

Zupełnie inny charakter miała, usytuowana centralnie na wystawie, instalacja zamieszkałego w Paryżu tureckiego artysty Sarkisa, proponowała odwiedzającym wysmakowany świat orientu. Ścieżki kamiennego labiryntu zapraszały do odbycia wędrówki po symbolicznym skrawku Bizancjum, wyrażonym z wyczuciem przez kompozycję złożoną z płyt chodnikowych, piasku, kolorowych świateł i tkaniny. Interesujące były także czarno białe, poetyckie fotografie przedmieść Stambułu (przypominające stylem Bressona) autorstwa 77 letniego Ary Gülera. Ciekawa pracę przedstawił zamieszkały w Berlinie, turecki artysta Sencer Vardarman. Zgromadził on archiwum międzynarodowego środowiska artystów. Otrzymane od twórców katalogi, filmy wideo, fotografie i płyty CD umieścił w specjalnych pojemnikach. Odwiedzający wystawę mogli na miejscu przestudiować prace wybranego twórcy. Archiwum noszące nazwę berlinerpool budziło duże zainteresowanie zwiedzających. Służyć ono może nie tylko publiczności i artystom, lecz także kuratorom, muzeom i galeriom. Po zakończeniu wystawy, funkcjonuje strona internetowa (www.berlinerpool.de), na którą wszyscy zainteresowani artyści (także z Polski), mogą przekazywać informację o swojej twórczości. Zgromadzone archiwum on-line artysta wykonał dla Instytutu Sztuki w Kontekście na berlińskim Uniwersytecie Sztuki (UdK). Z działalnością Vardarmana związana jest też, funkcjonująca od września 2004 roku, inicjatywa przygotowywania i rozsyłania newslettera "Monday Post", dotyczącego wydarzeń artystycznych, grantów i innych spraw interesujących artystów. Projekt Vardarmana to przekraczający ramy jednego środowiska, nakierowany na społeczny użytek znaczący gest. Takiego gestu zabrakło kuratorowi wystawy.

Christoph Tannert zademonstrował zachodnią arogancję, przejawiającą się w artystycznej kolonializacji wizji wybranego przez siebie miasta. Nie wiem czy Tannert odważyłby się tak rozumiane pojęcie Euroazji zinterpretować artystycznie na przykładzie Moskwy?

9.07 - 3.10.2005, "Fokus Istambul", Martin-Gropius-Bau, Berlin
W marcu 2006 wystawa ma być prezentowana w Kunsthalle w Budapeszcie

Sencer Vardarman, Archiwum berlinerpool