Płeć kulturowa, opisana znakomicie między innymi przez Judith Butler, okazała się w ostatnich latach zjawiskiem niezwykle produktywnym inspirującym nie tylko dla polskich artystów, ale także kuratorów. Powstał już właściwie nowy, dynamicznie rozwijający się nurt naszej rodzimej kultury (w tym literatury, mam tu np. "Lubiewo" Michała Witkowskiego), który stosunkowo szybko przenika, jeśli nawet nie do świadomości zbiorowej, to przynajmniej do zbiorowego zainteresowania. Świadczy o tym popularność prezentowanych w ostatnich kilku latach w całej Polsce takich wystaw sztuki jak: "Chłopaki i dziewczyny / Boys and Girls", Zachęta; "Biały mazur", Bunkier Sztuki, Neuer Berliner Kunstverein; Kobieta o kobiecie, Galeria Bielska; "Święto kobiet" w galeriach, kawiarniach i na ulicach Krakowa; "Dzień Matki" Galeria XXI; "Polka", CSW Zamek Ujazdowski; "Mężczyzna", Galeria Jana Fejkiela.

Wystawa "Boys" w krakowskim Bunkrze Sztuki znakomicie wpisuje się w ten nurt zainteresowań, a jest ciekawa z kilku powodów. Po pierwsze, ponieważ podejmuje problem męskości, która, przynajmniej w polskim kontekście, znacznie dłużej pozostawała tradycyjna, niż kobiecość. Autorki, jak same piszą, kładą nacisk na dwie kwestie: pojawienie się nowych typów mężczyzn i jednoczesną obecność w kulturze zapotrzebowania na tradycyjne wzorce męskości. W centrum zainteresowania, jak należy sądzić, nie jest zatem męskość jako taka, ale raczej pewien jej kryzys związany z transformacją społeczną i kulturową.

Co ciekawe, dominującym tonem tej prezentacji nie jest ton poważnej refleksji zgłębiającej te przemiany i ich konsekwencje, ale raczej, na co wskazuje już sam tytuł wystawy, ton lekki, zabawowy, ironiczny. Portret mężczyzny, jaki się stąd wyłania, to kpiąca twarz chłopca - emblemat współczesnej kultury niedojrzałości, dziecinności czy nawet infantylizacji. Ale nie jest to jednak portret jednowymiarowy. Wystawa "Boys" prezentuje w jaki sposób w najnowszej sztuce polskiej znajdują swoje odzwierciedlenie rozmaite aspekty męskości i jak funkcjonują one na tle napięcia pomiędzy wzorem silnej i słabej męskości. Znajdują się tu tak różne wątki i poetyki jak chociażby nawiązująca do ikonografii komiksowej "Tęsknota" Tomasza Kozaka i "Ojcowie awangardy" Grzegorza Sztwiertni - autobiograficzna instalacja dotycząca związku ojca i córki.

Tym, co znajduje się w tle wszystkich prezentowanych tu prac, to naruszenie stabilności i oczywistości ról płciowych, przekraczanie granic pomiędzy wyznaczonymi przestrzeniami kobiecego i męskiego. Można to zaobserwować przede wszystkim w pracy Kuby Bąkowskiego "Konkurencji Współpracy. Agata Wróbel / Kuba Bąkowski" czy w "Autoerotique" Daniela Rumiancewa.

Męskość ukazana przez artystów stawia czoła oczekiwaniom i utartym schematom, podważa je i ośmiesza. Jest to zatem męskość wystawiona na pokaz w przestrzeni wielkiego miasta (Baumgart), męskość cielesna w swoich rozmaitych kostiumach: męskość odrealniona (Kozyra, Nowicka), męskość osłabiona (również fizycznie), bezbronna, poddana (Kruk, Belina), męskość chłopięca i zdziecinniała (Simon, Dawicki), męskość odwołująca się do motywów narodowo-sarmacko-bohaterskich (Azorro, Dawicki, Simon, Bujnowski), artystyczna męskość przyznająca się do swojej słabości, swojej niedojrzałości i innych niedo- (Sztwiertnia, Bąkowski). Ten katalog można by kontynuuować jeszcze długo. Trzeba bowiem przyznać, że wystawa "Boys" wiele pozostawia inwencji widza. Pozwala mu zmierzyć się z własnymi oczekiwaniami i przyzwyczajeniami. Jest tu zarówno miejsce na zabawę jak i na podjęcie dyskusji, z tym, co proponują autorki. Poruszone na wystawie wątki mogą układać się w liczne narracje o współczesnej męskości, ale nie tylko o niej. Istotne jest również, kto patrzy i w jaki sposób i na co (Skąpski), a także, kto pokazuje (Nowicka).

Nie jest to prezentacja wyczerpująca, a jedynie pewna propozycja, którą można w interesujący sposób rozbudowywać w różne strony, poruszając przy tym rozmaite struny wrażliwości zarówno widzów jak i artystów. Pozostaje bowiem wiele do powiedzenia zarówno w kwestii bohaterów narodowych jak i bohaterów codzienności. Badanie zjawisk tożsamości płciowej, a także jej przemian na przestrzeni dziejów wydaje się projektem gigantycznym i niewyczerpanym. "Boys" nie jest wystawą przełomową ani kontrowersyjną, nie otwiera nowych przestrzeni, nie eksploruje nowych terytoriów. Można sobie wyobrazić inne, może nawet lepsze zestawienia. Trudno jednak czynić z tego zarzut. Zastanawiać może jedynie, czy w tej lekkości ("Boys, Boys, Boys") nie tracimy szansy na poważną rozmowę, która w aktualnych warunkach politycznych wydaje się konieczna. Nie chcę tu powiedzieć, że nie można mówić rzeczy ważkich będąc zabawnym, niekiedy nawet głupkowatym, świadczy o tym przede wszystkim Gombrowicz, istotne wydaje się jednak, aby w jakimś momencie nie zacząć bełkotać niezrozumiale w zamkniętej galerii.

Spragnionym dodatkowych wrażeń z "Chłopakami" w tle polecam towarzyszący wystawie katalog, z tekstami kuratorek, Agaty Jakubowskiej i Pawła Leszkowicza.

Z okazji wystawy "Boys", jak informują organizatorzy, ukaże się także numer Ha!artu, zawierający obszerny blok tekstów o wystawie i kwestii męskości w kulturze.

"Boys", Bunkier Sztuki, Kraków, 15.06 - 7.08.2005.
Kuratorki: "Exgirls" (Magdalena Ujma, Joanna Zielińska)
Artyści: Supergrupa Azorro (Oskar Dawicki, Igor Krenz, Wojciech Niedzielko i Łukasz Skąpski), Anna Baumgart, Jakub Bąkowski, Sławomir Belina, Rafał Bujnowski, Oskar Dawicki, Tomasz Kozak, Katarzyna Kozyra, Paweł Kruk, Artur Malewski, Dorota Nieznalska, Hanna Nowicka, Daniel Rumiancew, Jan Simon, Łukasz Skąpski i Grzegorz Sztwiertnia.

Tomasz Kozak, Tęsknota, malarstwo naścienne, 2005, "Boys", Bunkier Sztuki, Kraków, 15.06 - 7.08.05

Grzegorz Sztwiertnia, Ojcowie awangardy. Prototyp nowego, totalnego systemu edukacyjnego dla dzieci, instalacja 2005

K. Bąkowski, Konkurencja Współpraca. A. Wróbel / K.Bąkowski. Centrum Olimp. Siedlce. Hala treningowa, 12 fot. 25 x 32 cm, 2005

Daniel Rumiancew, Atlas, fotografia barwna, 200 x 225 cm, 2004, "Boys", Bunkier Sztuki, Kraków, 15.06 - 7.08.05

Anna Baumgart, Sławomir Belina. Akt ekstrawertyczny, fotografia, 120 x 120, "Boys", Bunkier Sztuki, Kraków, 15.06 - 7.08.05

Katarzyna Kozyra, Lords of the Dance, wideoinstalacja, 2002, "Boys", Bunkier Sztuki, Kraków, 15.06 - 7.08.05

Hanna Nowicka, Niebezpieczna bliskość, fotografia, 80 x 150 cm, 2001, "Boys", Bunkier Sztuki, Kraków, 15.06 - 7.08.05

Rafał Bujnowski, z cyklu Obrazy-Trofea, 2 zestawy, 40 x 27 cm, 33,5 x 24 cm, olej/płótno, 2003, fot. Marek Gardulski