Odpowiadam na tekst Katarzyny Kozyry, zamieszczony na jej blogu w portalu "Na Temat", zatytułowany: "Dlaczego rewolucjonistom rosną brzuchy?" albo "Powrót Syna Marnotrawnego".

http://katarzynakozyra.natemat.pl

Kursywą cytuję tekst Katarzyny Kozyry, dopisując poniżej swój komentarz.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Wystawa* jest sposobem komunikacji z widzem - to medium. Artyści mają oczywiście także inne sposoby komunikacji z widzami, z innymi ludźmi. Projekt wystawy nie służy jej dekorowaniu, lecz stworzeniu czytelnej narracji z takim rozmieszczeniem prac, żeby podziały między nimi były wyraźne, a treści prac nic nie przesłaniało. Takie było zadanie autorów projektu: Marcina Kwietowicza i Zuzanny Gąsior.

Wydaje się, że Kozyra uznaje podział na miejsce sztuki i miejsce eksperymentu, "rewolucji". Ta, jej zdaniem, wydaje się dziać gdzieś poza hermetycznym światem sztuki. Tymczasem dla mnie pole sztuki i jego aktorzy reprezentują faktyczny świat społeczny - różnice poglądów i brutalne walki o władzę, wymazywanie ideologii, które się wspiera, obrona pewnego status quo, kierowanie się animozjami, złą lub dobrą wolą, itd. Dlatego zmiana w polu sztuki, jest pracą nad zmianą w całym społeczeństwie. Przy okazji Biennale w Berlinie pisałem, że instytucja sztuki jest instytucją państwa lub rynku - reprezentuje dominującą formułę administracyjną, relacje władzy i stosunki rynkowe. Praca z polem sztuki jest łatwiejsza, ponieważ mam do niego dostęp - a nie mam dostępu do np. pola zajętego przez partie polityczne. Nie jest więc tak, że opuszczam pole sztuki, a później do niego wracam - jestem w polu sztuki, ponieważ ono jest pełnym światem społecznym - a do jego zinstytucjonalizowanej części mam potencjalnie dostęp poprzez instytucję sztuki. Dlatego np. podczas Berlin Biennale, staraliśmy się użyć instytucji na różne sposoby - uznaliśmy, że jest ona swoistym "kodem dostępu" do logiki państwa, logiki administracji, sposobem na przeniknięcie w struktury hierarchicznej władzy. Poprzez instytucję kultury można pracować z samym państwem, gdyż państwo to przede wszystkim jego instytucje.

Nie uważam rynku sztuki za zło wcielone. Dochody ze sprzedaży są jednym ze sposobów wynagradzania pracy artystów i ludzi obsługujących komercyjny sektor sztuki. Trzeźwa krytyka rynku sztuki, mogłaby pójść w stronę krytyki spekulacyjnego charakteru części transakcji, korupcji talentów, czyli klientelizmu i kreowania "niewidzialnych", silnych relacji wpływu między sektorem komercyjnym i niekomercyjnym.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Karol Sienkiewicz jest krytykiem, napisał rozumiejący tekst, którego tematem jest "metoda". Chodziło o sprowadzenie działań Żmijewskiego do pewnej racjonalności - ta sztuka to nie magia, to metoda.

Apropo "zapożyczeń". Nie mam obsesji oryginalności. Od lat pracuję z innymi artystami - także z Pawłem Althamerem. Wspieram jego pomysły współdziałając z nim czasami artystycznie. Tak samo wspieram pomysły innych artystów, gdy pracuję jako kurator. Nie zazdroszczę innym ich praktyk i idei - przeciwnie, staram się na różne sposoby wspierać tych, których idee mnie uwodzą, uczyć się od nich, a czasami pracować dla nich. Sztuka jest dla mnie polem wolnej wymiany myśli, a nie walki o oryginalność i indywidualne autorstwo.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

To, że coś jest wycentrowane nie jest samo w sobie śmieszne. Dowodem są reakcje widzów wystawy, którzy nie wybuchają śmiechem oglądając ją.

Autorzy architektury wystawy, Marcin Kwietowicz i Zuzanna Gąsior, mieli poradzić sobie z ekspozycją dużej liczby filmów. Zaproponowali umieszczenie monitorów w rzędach, grupując je i zostawiając także wolną przestrzeń - "powietrze". Udało im się stworzyć zrozumiałą dla widza narrację, dzięki czemu oglądający nie gubią się w przedstawionym materiale filmowym. Także Kozyra nie pogubiła się w pokazywanych pracach - wie, że film z Gazy jest czym innym, niż film o pogrzebie Haidera, czy że relacje te mają pewien charakter - są agresywne, lub bezpośrednie.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Lubię, gdy moje działanie wypływa z bezpośredniej inspiracji. Czasami dokonuję powtórzeń niemal 1:1. Tak było z eksperymentem więziennym Philipa Zimbardo, czy z pokazywaną na wystawie w CSW "Mszą". Z mojej perspektywy, zmiana w świecie generowana jest przez wymianę wiedzy między ludźmi, wzajemne inspirowanie się. Za wynalazkami i ideami jednych, podążają inni. Dzięki temu możliwy jest rozwój. Idee są ostatecznie "za darmo" - biorę od innych, ale też innym daję. Nie traktuję idei, czy artystycznych pomysłów jak banknotów, którymi wypcham swój materac, a potem na nim skonam. Wydaje się że sztuka jest dziedziną, której nie udaje się uniwersalizacja trafnych i pożytecznych metod różnych artystów. Przeszkadzają w tym m.in.: przymus nowości i oryginalności, czy fetysz autorstwa. Większość świetnych wynalazków poczynionych przez artystów nie wchodzi do powszechnego użytku.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

To smaczny ten dizajn, czy śmieszny? Na zaproszeniu napisano, że autorem koncepcji wystawienniczej jest Marcin Kwietowicz, a nie Monika Sosnowska. Patrząc racjonalnie, to dizajnu wystawy w CSW nie można sprzedać - ani nie jest obiektem sztuki, ani nie jestem jego autorem. Można ew. sprzedać poszczególne filmy z wystawy - ale wystawa w CSW nie jest stoiskiem targowym. Obrazów malowanych przez niewidomych też nie mogę sprzedać, ponieważ nie jestem ich autorem. Jeśli już ktoś może ten dizajn komercyjnie wykorzystać, to tylko jego autorzy. I mam nadzieję, że projekt tej wystawy znajdzie się w ich portfolio.

Zastanawiam się oczywiście, z czego się utrzymam, ale nie jestem motywowany pragnieniem sprzedawania. Jeśli mieszkam kilka miesięcy w Izraelu, właśnie wtedy, gdy Izrael toczy najeźdźczą wojnę - to robiąc film o tej wojnie, nie mam w perspektywie handlu sztuką. Zajmuję się przede wszystkim uwikłaniem ludzi w machinę wojenną, uległością wobec propagandy i ich urojeniowym obrazem świata.

Nie podobają mi się zwroty, przypominające wyzwiska: "Ty kanapowy..."?

Powtórzę: nie dyskredytuję wystawy jako medium, bo jest to jeden z wypracowanych w sztuce sposobów komunikacji. I warto umieć tego medium używać. Tak jak należy umieć używać eksperymentu. To należy do artystycznego rzemiosła.

Na żadną z wystaw nie wstawiałem kanap - krzesła są lepsze - jeśli filmy są długie, to nikt nie wytrzyma oglądania ich na stojąco.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Propozycje artystyczne Katarzyny Kozyry nie wymagają już dziś takich kompetencji, żeby trudno było mi je zrozumieć. Filmy w konwencji horroru, dają się rozszyfrować. Przystępne wydaje się też jej programowe sformułowanie: "W sztuce marzenia stają się rzeczywistością". W przybliżeniu twórczości Kozyry pomóc może np. tekst Karola Sienkiewicza w portalu "Culture.pl". To cytat z niego: "W lipcu 2005 roku w Wiedniu (podczas otwarcia wystawy "Teatr niemożliwy" w Kunsthalle) Kozyra jako ptaszek wychodzący co godzinę z budki, przebrana w różne stroje wykonywała arię Królowej Nocy z "Magicznego fletu" Mozarta" ("Facade Concert") 1.

Nie narzucam innym moich wyobrażeń o tematach wartych uwagi, ale faktycznie są takie, które uważam za ciekawsze od innych. Odnośnie fragmentu o "zdradzie sztuki krytycznej" - nie o zdradę wówczas chodziło. Przypomnę, co napisałem: "Jej ostatnie działania coraz bardziej przypominają mieszczańską fantazję o sztuce. Bohaterowie prac Kozyry są coraz bardziej egzotyczni: karły, transwestyci, śpiewacy operowi, a zapis wizualny coraz bardziej kolorowy: kostiumy, maski, dekoracje" 2. Chodziło raczej o spostrzeżenie, że prace Kozyry - czegokolwiek by nie dotyczyły - przestały wywoływać społeczny rezonans. Kozyra utraciła wpływ - poddała politykę.

A przecież kiedyś potraktowała własną chorobę jak narzędzie pozwalające jej przekroczyć społeczne rygory i w brutalnym passage a l'acte - przez kaźń zwierząt i upornograficznienie własnej chemioterapii - wystąpić z postulatem innego świata.

Jaką rolę w złamaniu artystki-terrorystki odegrały media, które zaatakowały ją natychmiast po jej pierwszych artystycznych wystąpieniach? Na ile to, co dzisiaj proponuje jako swoją sztukę, jest reakcją na tamtą traumę i ucieczką od konfrontacji i sporu z opinią publiczną? Zamiast otwierania bezpośredniego dostępu do społecznych problemów, mamy raczej w wykonaniu Kozyry aksamitną genderową krytykę, czy równie aksamitną krytykę rynku sztuki ["Midget Gallery"]. W twórczości Kozyry nastąpiła jakościowa zmiana. W tym co pisze, też bardziej interesują ją krzesła i kanapy, niż jeden z tematów krytykowanej wystawy, czyli dostępna nam polityka.

Sądzę, że pewni artyści mają szczególną strategię przetrwania - po ryzykownej pracy, następna bywa stonowana, aksamitna. Daje im to czas na wytchnienie, na obserwację efektów swojego działania. Może i Kozyra używa tej strategii, a "okres aksamitny" dobiega u niej końca. Może zobaczymy jeszcze coś ciekawszego, niż castingi na odtwórców własnej, krótkiej przecież biografii.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

*Artur Żmijewski, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa, 8.12.2012 - 24.02.2013.

1. 1. www.culture.pl
2. 2. Artur Żmijewski "Drżące ciała. Rozmowy z artystami", wyd. II, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Kronika, 2008, s. 186.