LOGO POLSKA!YEAR
Wystawa symbolistów w Tate Britain jest pierwszym wydarzeniem w ramach skupionego bardziej na sztuce współczesnej festiwalu Polska!Year. Zagadnienie symbolizmu najwyraźniej wydało się kuratorom dostatecznie inspirujące i aktualne, by mogło konkurować z pracami „świeżymi". Z pewnością trudno dziś o sztukę bardziej patriotyczną i polską niż ta w wykonaniu Malczewskiego czy Wyspiańskiego, ale czy to wystarczy?

W Tate Britain można zobaczyć najwyższej klasy dzieła polskiej sztuki z końca XIX wieku, które zawisły pośród obrazów Johna Everetta Millais'a, Edwarda Burne-Jones'a i innych prerafaelitόw. Zaznaczyć należy, że przywiezione z Polski prace wplecione są w kolekcję stałą Tate, więc jeśli ktoś nie wie o Polska!Year oraz o niedawno otwartej wystawie prezentującej dokonania polskich symbolistόw, może się lekko zdziwić.

Jeśli więc taki właśnie niedoinformowany mieszkaniec Londynu zdecyduje się spędzić niedzielę w muzeum nad Tamizą, czeka go parę niespodzianek. Wchodząc głόwnym wejściem już z daleka zobaczy neonowy i żarόwiasty napis PAŁAC, zawieszony pomiędzy kolumnami - to instalacja Matthew Darbyshire'a na temat Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, część pokazu Altermodern, triennale ukazującego prace młodych twόrcόw, wyrόżnionych przez Tate. Rysunkowe wariacje wokόł warszawskiego pałacu połączone z soc-realistycznymi rzeźbami oraz filmikami wideo z Tańcowiska wprowadzają swojską atmosferę ‘inności' i polskości. Czuć w powietrzu, że w Tate dzieje się coś niezwykłego.

WIDOK WYSTAWY

Gdy zaraz za instalacją londyńczyk όw skręci w lewo, wejdzie do sal zawierających kolekcję stałą Tate Britain. I tak, oglądając prace Edwarda Burne-Jones'a czy Dantego Gabriela Rossettiego, dojdzie do obrazόw, ktόrych nigdy wcześniej tam nie widział: to Dziwny Ogrόd Mehoffera (1902-1903) oraz Eloe i Ellenai i Śmierć Ellenai Malczewskiego (1907-09). Prawdopodobnie poczuje się zaciekawiony, bo obrazy te są inne od dzieł zazwyczaj wystawionych w sali. Przeczyta etykietki i tak dowie się, że owe prace to część ekspozycji Symbolism in Poland and Britain zorganizowanej przez Polski Instytut Kultury, Instytut Adama Mickiewicza oraz Tate. Dowie się rόwnież, że wystawa ta lansuje Polska!Year, czyli „festiwal polskości" na Wyspach Brytyjskich, ktόry właśnie się rozpoczął, a ktόry trwać będzie okrągły rok. Jakość obrazόw oraz fakt, że Polska jest ostatnio dość popularna sprawi, że resztę wystawy londyńczyk όw obejrzy prawdopodobnie z zaciekawieniem.

Co zobaczy w ramach owej „reszty"? Niezbyt obszerną salkę, w ktόrej pokazane zostały dzieła polskich i brytyjskich artystόw: pastel Apollo Wyspiańskiego (1904), seria rysowanych, malowanych i rzeźbionych portretόw Paderewskiego (wykonane kolejno przez Edwarda Burne-Jones'a, 1892, Lawrence'a Alma-Tadema, 1891, oraz Alfreda Gilberta, 1891), parę grafik Feliksa Jasieńskiego powstałych w oparciu o Burne-Jones'a i Botticellego, oraz dwa wspaniałe obrazy Wojtkiewicza (Chrystus i dzieci, 1908 i Medytacje, 1908). Kolekcję dopełnia Nokturn Pankiewicza (1894), przedstawiający łabędzie w Ogrodzie Saskim oraz mistrzowski Portret Żony Artysty pędzla Stabrowskiego (1907).

WITOLD WOJTKIEWICZ, „CHRIST AND THE CHILDREN”, 1908, © MUZEUM NARODOWE W WARSZAWIE

Piętnaście prac. Tylko tyle i aż tyle. Na pierwszy rzut oka wystawa wydaje się skromna: znajduje się przecież tylko w jednej sali i na jednej ścianie sali obok. Ile tu jednak treści i ile jakości. Krόtkie podpisy pod obrazami ukierunkowują odbiorcę pod kątem obecności wpływόw brytyjskich w dziełach polskich. Najbardziej wpływowymi angielskimi artystami w tamtych czasch byli Burne Jones i Rossetti, ktόrych środowisko polskie (rzadko wόwczas podrόżujące do Londynu), poznawało w trakcie ich licznych wystaw w Paryżu oraz poprzez drukowane reprodukcje ich obrazόw. Propagatorem takich właśnie drukόw był Feliks Jasieński, dzięki ktόremu reprodukcje brytyjskich mistrzόw dotarły na kontynent w dużej ilości i miały szanse wywrzeć znaczący wpływ na miejscowych artystόw. Inni brytyjscy artyści znani w tym czasie w Polsce to Aubrey Beardsley, ktόrego secesyjne grafiki (bliskie klimatem obrazom Wojtkiewicza pokazanym w Londynie) drukowane były w pisamach takich jak Chimera, oraz osiadły na Wyspach amerykanin Whistler, znany głόwnie poprzez swoją wystawę monograficzną zorganizowaną w Zachęcie w 1904 roku. Pod wpływem jego obrazόw tworzyli niewątpliwie Boznańska, podrόżujący czasem do Londynu Axentowicz oraz Pankiewicz. Wpływ amerykańskiego artysty widać szczegόlnie w wystawionym w Tate Nokturnie autorstwa tego ostatniego. Innym obszarem gdzie doszukiwać się można paralel między sceną artystyczną brytyjską i polską jest dążenie do utworzenia stylu narodowego (zakopiańskiego), co jako jedną z wielu zrόdeł inspiracji mogło mieć zapoczątkowany przez Morrisa ruch Arts&Crafts.

Oddalona geograficznie i historycznie Anglia stała się w tamtych czasach dla Polakόw symbolem techniki, nauki i rozwoju, przykładem państwa niezwykle nowoczesnego i sprawnego. Angielscy prerafaelici i ich poszukiwanie idealnego piękna było odbierane przez polskich artystόw w sposόb szczegόlny, a więc nie tylko jako ucieczka w świat symbolizmu, ale rόwnież (jeśli nie bardziej) jako afirmacja sztuki nowoczesnej i narodowej, jako przejaw dążenia do nowej, lepszej rzeczywistości, w ktόrej dzieła sztuki zajmują bardzo ważne miejsce. Stąd też zainteresowanie i inspiracja prerafaelitami. Czym natomiast dla Anglikόw była nieistniejąca wόwczas na mapach świata Polska, to już zagadnienie bardziej skomplikowane, bowiem Wyspy Brytyjskie widziały Polakόw bardzo rzadko, a polskie dzieła praktycznie tu nie docierały. Nasza ojczyzna była więc odbierana troszkę jako jeden z ostatnich zakątkόw średniowiecza, starodawna i nie do końca poznana, utopijna kraina, zatopiona gdzieś w środku kontynentalnej Europy.

Ekspozycja Symbolism in Poland and Britain ma na celu zwrόcenie uwagi brytyjskiej publiczności na tak mało tu znaną sztukę polską tego okresu. Bo choć każdy człowiek studiujący sztukę w Europie, wie, kim był i co zrobił Edward Burne-Jones i John Everett Millais, to prawie nikt nie wie, kim był i co zrobił Malczewski czy Wyspiański. Oczywiste jest, że winą za taki stan rzeczy obciążać można tylko historię: najpierw rozbiory, potem dwie wojny, a wreszcie żelazna kurtyna nie sprzyjały wymianom kulturalnym. Wiek XXI to jednak najwyższy czas, by pokazać, co mamy, a Symbolism in Poland and Britain jest wyśmienitym początkiem działań mających taki właśnie cel. Niesłychanie cennym dodatkiem do wystawy jest katalog przygotowany przez Tate Publishing. To pierwsza publikacja anglojęzyczna o polskim symbolizmie. Katalog nie jest duży, ale zawiera dwa interesujące teksty autorstwa kuratorόw Alisona Smith'a, Piotra Kopszaka i Andrzeja Szczerskiego, zawiera też reprodukcje prac wystawionych oraz tych, ktόrych w Tate zabrakło, a ktόre są reprezentatywne dla tego okresu w sztuce. Ekspozycji towarzyszy rόwnież seria wydarzeń kulturalnych, takich jak wieczόr muzyczny poświęcony polskiej sztuce czy międzynarodowa konferencja zatytułowana Rebels, Martyrs and the Others: Rethinking Polish Modernism, ktόra odbędzie się w czerwcu na uniwersytecie Birckbeck.

Chociaż ekspozycji w Tate można troszkę zarzucić: że z miejsca wywołuje pytanie "?dlaczego zabrakło Weissa?', że jest słabo nagłośniona w mieście i nienajlepiej wyeksponowana w Tate (szczerze mόwiąc miałam pewne trudności ze znalezieniem jej w gigantycznym budynku muzeum - rozumiem, że wplecenie jej w kolekcję stałą było celowym i nowoczesnym działaniem kuratorόw, ale moim zdaniem jakiś mały drogowskaz wcale by tu nie zaszkodził), to jednak uważam ją za niezwykle udany początek Polska!Year. O popularności ekspozycji oraz o tym, jak zaciekawiła ona mieszkańcόw brytyjskiej stolicy świadczyć powinno, że odwiedziłam Tate Britain zaledwie tydzień po jej otwarciu i kupiłam ostatnią kopię katalogu. Widać wiec, że tego typu inicjatywa jest potrzebna i jak najbardziej słuszna. Z niecierpliwością czekamy na dalsze. A program Polska!Year jest długi i bogaty.

Symbolism in Poland and Britain, Tate Britain, 14 marzec - 21 czerwiec

SIR EDWARD COLEY BURNE-JONES, „THE GOLDEN STAIRS”, 1880, © TATE

WIDOK WYSTAWY