Jiří Kovanda jest najbardziej znanym i cenionym współczesnym, czeskim artystą, pionierem neoawangardowej sztuki konceptualnej, uznawanym za legendę kultury wizualnej Europy Środkowej i Wschodniej. Wystawa w sposób syntetyczny ujmuje twórczość artysty od lat 70. do chwili obecnej. Artysta pierwszą większą prezentację poza granicami swojego kraju miał w Galerii Mospan w Warszawie w 1976 roku. Wystawa w Muzeum Współczesnym Wrocław jest pierwszą pełną retrospektywą jego twórczości. Tytuł „Jeszcze tu nie byłem” ma wyznaczać charakter ekspozycji, po raz pierwszy przedstawiającej tak bogaty dorobek artystyczny – dokumentacje, obiekty i obrazy. Według koncepcji jej kuratora – Adama Dominika – wystawa nie jest jednak jedynie odtworzeniem dokumentacji, ale pracą w procesie i „in situ”, wykorzystującą wyjątkową architekturę siedziby MWW, budynku dawnego schronu przeciwlotniczego, zbudowanego na planie koła.

Od połowy lat 70. akcje, projekty artystyczne oraz instalacje Kovandy realizowane były głównie w przestrzeni publicznej a podczas wystaw prezentowane są zazwyczaj jako fotograficzne dokumentacje. Ukazują wysiłek i determinację z jakimi artysta przezwycięża bariery społeczne. Już od lat siedemdziesiątych towarzyszy jego działaniom niezwykłe w sztuce współczesnej wyciszenie i iluzja kompletnego bezruchu. Realizowane wtedy performansy istnieją na granicy widzialności, pełne są symboliki i stanowią wyraz sprzeciwu wobec konformistycznego społeczeństwa dawnej Czechosłowacji. Jest to początek długiej i bardzo skomplikowanej drogi artystycznej Kovandy.

Stan bezruchu w przestrzeni chaosu – tak można opisać postawę Kovandy w dekadzie lat 80., gdy obserwuje postępujący upadek totalitarnego systemu i jego nihilistyczną degrengoladę. Kovanda maluje obrazy, jednakże jego sztuka nie ma nic wspólnego z iluzjonizmem. To prawdziwa sztuka ulotna, szczera, pełna minimalistycznej poezji, ukazująca wyjątkowość tych chwil.

Przemianom politycznym i społecznym lat 90. towarzyszy pełne wątpliwości stawianie pytań o to, czym jest konsumpcja i czy nie staje się wartością nadrzędną. Pozbawione estetycznych walorów prace „Vogue”, „Femina” czy „Cristal” stają się wyraźną odpowiedzią na otaczającą rzeczywistość. Jest to czas poetyckiej ciszy będącej niczym inny stan umysłu – czystej, bez podtekstów i zbędnych pojęć.

Wyjątkowość twórczości Jirzego Kovandy polega na tym, że jest on minimalistycznym poetą, który posługuje się językiem konceptualnym, a nie klasycznym performerem i konceptualistą.

Najtrudniejsze jest to, co pozornie wydaje się niczym i co wymaga od artysty wzniesienia się ponad oczywistą wizualność, niczym pusta kartka, będąca zarazem pełna gestu i emocji. Emocjonalna wymowa ciszy jest tym bardziej wyjątkowa wobec krzyku wszechotaczających nas mediów, epatujących agresją.

Bezkompromisowość Kovandy jest pełna pozytywnej energii i poezji. Staje się to jeszcze bardziej widoczne w bliższych nam czasowo pracach tak, jak w „Kissing Through Glass” (Całując przez szybę) zrealizowanym w Tate Modern, gdzie sama obecność artysty jest sztuką czystą i nieskażoną.

Wystawa w Muzeum Współczesnym we Wrocławiu zbiera prace artysty ze wszystkich okresów jego twórczości, pochodzące z wielu europejskich kolekcji publicznych i prywatnych oraz pozostających własnością artysty. Podczas wystawy we wrocławskim muzeum Kovanda zaanektował przestrzeń schronu w celu zrealizowania kilku nowych interwencji, pozwalających odczuć jego obecność mimo fizycznej absencji w trakcie trwania wystawy. Silny przekaz emocjonalny (akcje Jiříego Kovandy wiele mówią o realiach życia w Europie Środkowo-Wschodniej, są nośnikiem istotnych treści o charakterze społecznym) dodatkowo wzmacnia miejsce prezentacji – surowy, betonowy schron o mrocznej przeszłości. Sztuka przenika się z przestrzenią, stając się niewidoczna niczym powietrze – tak najprościej można opisać świat Jiri'ego Kovandy. Pustka pełna wartości.

W tygodniu poprzedzającym otwarcie wystawy odbyły się warsztaty ze studentami wydziałów rzeźby i malarstwa ASP Wrocław, kuratorowane i prowadzone przez reprezentującą MWW i akademię Małgorzatę Sobolewska i Patrycję Mastej. Formuła warsztatów, wykorzystująca obecność artysty przy przygotowywaniu wystaw, umożliwiła konsultacje, rozmowy i wzajemne prezentacje oraz poznanie procesu pracy Jiřígo Kovandy. Uzmysłowiła też złożoność wszystkich elementów budujących dużą ekspozycję. Efektem końcowym tygodniowych działań są dwie instalacje przygotowane przez studentów akademii: Bartka Guza, Kasię Kopacz, Dominikę Uczkiewicz i Szymona Wojtyłę.

Pierwsza z prac „Poprosiłem studentów o przyniesienie płaskich i okrągłych przedmiotów” powstała z inicjatywy artysty. Jest to prosta konstrukcja, której budowę poprzedziła odpowiedź na pytanie Kovandy: „Dlaczego przynieśliście właśnie te przedmioty?”. Znajdziemy wśród nich niechcianą w kuchni tanią chińską porcelanę, zwykłą zakrętkę, brzydki zegar ścienny, czy próbę znalezienia „najwłaściwszego” okrągłego przedmiotu.

„Już tam byłam (Gałązka odrzucona z wystawy przez Jiřígo Kovandę)” to pomysł autorski studentów. Praca powstała w rezultacie spontanicznej reakcji na zaobserwowaną w trakcie montażu sytuację wyrzucenia z przestrzeni ekspozycji nieodpowiedniej gałązki, która artyście się nie podobała i śledzenia procesu szukania na potrzeby ekspozycji nowej i lepszej. Okoliczności poszukiwania odpowiedniej gałązki sprowokowały pytanie: „Czy w sztuce konceptualnej estetyczny kształt gałązki ma znaczenie?” Gałązkę odrzuconą udało się odnaleźć a to, co zdyskwalifikowane, ponownie przywrócić do przestrzeni pozornie zamkniętej. A może też odwrotnie: przestrzeń pozornie ekskluzywną i określoną uczynić jednak otwartą.

Efektem wystawy będzie także katalog w języku polskim, angielskim i czeskim stanowiący dokumentację wystawy w Muzeum Współczesnym Wrocław oraz teksty: Pavliny Morganovej (historyczki sztuki, krytyczki i wykładowcy na Uniwersytecie Karola w Pradze) oraz Waltera Seidla (dyrektora kolekcji sztuki współczesnej Erste Banku w Wiedniu, a także autora i publicysty w prestiżowych magazynach o sztuce współczesnej).

Jiří Kovanda, „Jeszcze tu nie byłem”, kurator: Adam K. Dominik, Muzeum Współczesne, Wrocław: 08.11.2013 – 05.01.2014.

Wystawa będzie przeniesiona do galerii Dům umění města Brna (Republika Czeska) i prezentowana od 06. 02 do 16. 03. 2014.