Das schaudern ist der Menschheit bestes Teil;
Wie auch die Welt ihm das Gefühl verteure,
Ergriffen, fühlt er tief das Ungeheure.1
J. W. von Goethe, Faust
Prace Bogny Burskiej i Anny Orlikowskiej chociaż pojawiały się już obok siebie na zbiorowych wystawach, dotychczas nie były prezentowane jako swoisty autorski dyptyk, w tak bliskim zestawieniu. Jest ono dziełem nieprzypadkowym, bo ich twórczość czerpie z tych samych motywów i wyrasta z podobnych inspiracji. Obie poruszają problem wykluczenia i zderzenia z tym, co inne. Analizując ich twórczość nie sposób pominąć takich terminów jak lacanowskie pojęcie innego czy też abiekt Julii Kristevy. Stąd też zaczerpnięty z Horacego tytuł wystawy zaprezentowanej we wrocławskim Studio BWA: Podobne lecz podobnym.
Gdy patrzyłam na Kryształy Burskiej i makiety piwnic stworzone przez Orlikowską, przypomniał mi się fragment Kultu Lubko Deresza, gdzie opisano scenę gwałtu dokonanego przez dyrektora szkoły na niewinnej pielęgniarce, która właśnie uświadomiła sobie, iż zakochała się w swojej koleżance, Neli. Stan uroczej bezwolności umysłu dziewczyny nagle zostaje zakłócony przez napastnika; wytrącenie z sielanki równoznaczne jest w kontekście opisywanej przez mnie wystawy z wyrwaniem ze stanu błogiej nieświadomości, którą to operację przeprowadzają na widzu Burska i Orlikowska. Przytoczę tu kilka zdań z Kultu, gdyż moim zdaniem dają one dobre wyobrażenie o tym, co artystki wydobywają z okowów języka w swoich pracach: „Krew spod paznokcia trysnęła na białą powierzchnię. Aliska krzyknęła z bólu [...] szybko odwróciła się do gwałciciela i z rozmachem cięła go brzytewką. Pan Andrij teraz aż zawył, zaskowyczał i zajęczał z bólu. Aliska trafiła ostrzem dokładnie w jego prawe, ufnie otwarte oko. Naostrzony metal rozciął rogówkę, jak ciepły kawałek masła, odcinając przy okazji skrawki powiek. Rana w oku przechodziła w głęboki rów u nasady nosa, z którego potokiem spływała krew. Gdzieś tam biało przeświecała kość czołowa [...]. Krew na oku trochę przeszkadzała, ale to głupstwo dla prawdziwego mężczyzny [...]. Dyrektor krzyknął, zaklął i machnął na oślep cyrklem. Dziewczyna głośno zawyła z bólu - niewymierzone uderzenie trafiło w jej twarz. Ostrze przebiło policzek, doszło do dziąseł i wyrwało całkiem spory kawałek mięsa. Na lewym policzku utworzyła się rana typu szarpanego o nierównych, jaskrawoczerwonych brzegach..."2. Za pomocą subtelnych środków artystycznych, których drastyczna treść została otulona tkaniną metafory i niedopowiedzenia, Burska i Orlikowska próbują dotrzeć do istoty ludzkich lęków. W sposób o wiele mniej ekspresyjny i bezpośredni ukazują to, czego widzieć nie chcemy, co pomijamy, owijając się w szczelny kokon sztuczności. W przypadku wspólnej prezentacji prac Burskiej i Orlikowskiej należy podkreślić silną rolę paradoksów, które pojawiają się w ich dziełach. Są to paradoksy wyłuskane z kultury masowej, którymi karmi się współczesność, aby nie musieć stawać twarzą w twarz z tym, co niezrozumiałe czy też niebezpieczne. Odwołując się do nich, artystki przeprowadzają terapię wstrząsową próbując oswoić to, co w tej kulturze pozostaje obce i wyizolowane, a w konsekwencji również niedopuszczane do świadomości zbiorowej. Obie, chociaż w nieco różny sposób, korzystają z doświadczeń nurtu sztuki abiektalnej. W filmie Burskiej pretekstem do zmontowania fragmentów hollywoodzkich produkcji jest symbolika krwi, pokazanie zakamuflowanej zbrodni, bólu i cierpienia w zestetyzowanych ujęciach. Orlikowska z kolei wzbudza niepokój, pokazując wnętrza Pałacu Zamojskich z perspektywy gatunku synantropijnego, gnieżdżącego się w zakamarkach stylowych pomieszczeń zupełnie jak to, co niechciane i odrzucane z kulturowego mainstreamu.
Poprzez dotykanie zagadnień z rodzaju tych, o których mowa w faustowskich wierszach, a więc Ungeheure, tego, co Jean Clair w De Immundo określa mianem nienormalnego, niesamowitego, bezmiernego 3, obiekty wystawiane w Studio BWA oscylują na granicy świętości i obrzydzenia. Dotykają kwestii numinosum (czegoś, co nie jest bezpieczne, budzi grozę), który to termin ukuty przez Rudolfa Otto, zrobił karierę w kręgach wiedeńskich akcjonistów. Chodzi tu przede wszystkim o odczucie pewnej dwuznaczności, jaka kryje się w makietach piwnic Orlikowskiej, w Kryształach Burskiej... Estetyczna otoczka przeczy jakby przekazowi dzieła, ale rzeczywiście, ów przekaz wzmacnia. W purystycznych projektach pomieszczeń Orlikowskiej widzimy jedynie prostą formę, dopóki nie dowiemy się, iż są to makiety piwnicy, w której „potwór z Amstetten", czyli Josef Fritzl, przetrzymywał i gwałcił swoją córkę. Czerwone krystaliczne formy z fotografii Burskiej to nic innego jak zmrożona krew. Do momentu, w którym postrzegamy je tylko jako ładne, trochę dziwaczne „gwiazdki", pozostają one estetycznie przyswajalne i oswajalne. Mamy tu do czynienia z abiektem, który - jak pisze Ewa Franus - „przełamuje wznoszone przeciwko niemu bariery zakazu, normy, smaku i formy. Nie są one ustawione raz na zawsze, lecz są tymczasowe i nieustannie zagrożone rozpadem. Dlatego także w sztuce gra toczy się o granice: między brzydotą a pięknem, zakazanym a dozwolonym, tym, co się pokazuje i tym, co się ukrywa, między tragicznym a trywialnym, >>niskim<< a >>wysokim<<" 4.
Burska po raz kolejny konfrontuje nas z tematem krwi, której charakter jest w kulturze zachodniej ambiwalentny. Z jednej strony, w paradygmacie chrześcijaństwa, krew kojarzy się z sacrum, z oczyszczeniem, ale coraz częściej jesteśmy bombardowani czerwoną mazistą substancją z ekranów telewizji i wtedy nie jest już tak święcie, bo nabiera ona innego znaczenia: jest tym, co brudne, niepożądane. Poza tym krew menstrualna zawsze była uznawana za nieczystą, chociaż, co należy zaznaczyć, dla badaczek feministycznych menstruacja jest symbolem ciągłego odradzania się, rozwoju samoświadomości, „złuszczania błon ducha". Burska, niczym Candice Breitz w swojej sztuce wideo, demontując popularne filmy, pokazuje wyjęte z kontekstu pojedyncze fotografie i odsłania ich niezauważane dotychczas sensy. Ciepła, jeszcze nie zastygła często krew pojawia się na przedmiotach użytkowych, przez co stają się one świadkami dokonanej przed chwilą zbrodni, beznamiętnie uczestniczą w tym, co się dokonało, w anonimowej śmierci kogoś, po którym pozostaje już tylko płynna czerwona tkanka. Fotografie ukazują makabrę chwilę po tym, jak usunięto z miejsca zdarzenia ciała. Przez to zawoalowanie treści jest ona tym bardziej sugestywna. Filmowa iluzyjność poszczególnych scen zostaje zestawiona z namacalną realnością; poszczególne zdjęcia są podpisane, dlatego wiemy, w jakich miastach zostały zrobione. Ponadto powtarzalność jednego motywu w różnych sceneriach daje efekt mantryczny. Banalność zestawienia zyskuje na wartości, bo dotyka skrywanych lęków.
U Orlikowskiej lacanowski inny występuje pod postacią owada zamieszkującego ludzkie domostwa. W jej filmie pokazane są jedynie puste wnętrza Pałacu Zamojskich stanowiące ilustrację do krótkiej opowiastki, której encyklopedyczna wręcz narracja odbywa się na tle klekocząco-szumiących odgłosów wydawanych prawdopodobnie przez wspomniane (ale nie nazwane) żyjątko. W bardzo interesujący sposób niedopowiedzenie miesza się tu z oczywistością, a sposób opowiadania i rodzaj używanego języka sugeruje, że mówimy o czymś o wiele bardziej poważniejszym, niż tylko zwykły robal. Nie widzimy go, ale jego obecność jest odczuwalna; przez to właśnie stykamy się jeszcze mocniej z obcością, tym bardziej obcą im mniej możliwą do rozpoznania.
Podobne refleksje wzbudzają makiety piwnic: są proste, czyste, ale świadomość, iż właśnie tam dokonała się zbrodnia sprawia, że pustka tych minimalistycznych form wzbudza grozę. Ungeheure jest w pracach Orlikowskiej pokazane z zaakcentowaniem jego estetycznego wymiaru. Istnienie czegoś groźnego jest w jej realizacjach ukryte, ledwie wyczuwalne. Dlatego można by poddać w wątpliwość zasadność tezy, która mówi, że również w jej twórczości obecny jest abiekt: artystka nie pokazuje nam przecież ludzkich wydzielin, w jej pracach pokazanych w Studio organiczne nie ma praktycznie racji bytu, zaklęte jest w sztuczność. Jednak idea poniżenia, obalenia i upodlenia ma tutaj również swoje odzwierciedlenie pokazane jednak przy użyciu innych środków wyrazu niż u Burskiej.
Przytoczona powyżej scena z Kultu mogłaby się rozegrać w jednym z wnętrz pokazanych przez Bognę Burską. Ekspresyjność opisu współgra z narzucającą się organicznością jej fotografii. Orlikowska ucieka się do subtelniejszego przekazu, ale to, co pragnie powiedzieć jest bardziej dokuczliwe i drażniące niż krwiste motywy Burskiej skupiającej się jednak na problematyce obrazu, jego archetypicznej prostocie realizującej się w filmach, na sposobie zestawiania ze sobą podobnych motywów oraz ich percepcji. W Gatunku synantropijnym i w miniaturach piwnic produkowane (nawet niezupełnie świadomie) wrażenia są dojmujące, niepokoją i wzbudzają podskórny dreszcz - ledwie wyczuwalny, lecz jakże trwały. Obie artystki ograniczają się do swoistego komentarza kulturowych ograniczeń, jakie narzucają nam chociażby media. Przetłaczają bolesne zagadnienia przez maszynkę sztuki. Stawiają nas przed czymś, co w masowości często jest sprowadzane do banału, a co kiełkuje ukrytym złem. Michel Houellebecq w Cząstkach elementarnych ukazuje psychopatę, którego makabryczne czyny zostają przez jego adwokata zbanalizowane i sprowadzone do odpowiedzi na możliwości, jakie jedynie stwarza zdegradowana kultura współczesności. Przy okazji można by przywołać Charlesa Mansona, a za nim kolejne postaci morderców (tych realnych i fikcyjnych), o których zresztą Bogna Burska również zrobiła film found footage. Medialna banalizacja tematu to znak nieuświadomionego przekłamania, któremu przeciwstawia się Anna Orlikowska, biorąc na warsztat postać psychopatycznego Fritzla. Mówienie o skatologii, o mordercach, wypływających z oczodołów gałkach ocznych jest nieprzyzwoite, niepoprawne, niesmaczne. Jednak, jak stwierdził Milan Kundera „gówno jest większym problemem teologicznym niż zło" 5, dlatego stawianie nas w obliczu tego typu zagadnień jest nader potrzebne. Może nie wyzwala świadomości, bo pogodzenie ego z nieświadomością nie jest w pełni możliwe, ale wszak „dreszcz trwogi jest najlepszym ludzkości udziałem". Apokastaza przez zmieszanie z ludzkimi wydzielinami? Aż się chce powtórzyć za Primo Levim „Se questo è un uomo" 6.
Bogna Burska, Anna Orlikowska, Podobne lecz podobnym, Studio BWA, Wrocław 22.11-6.12.2008, kurator: Piotr Stasiowski.
Cytat tytułowy: Tak Charles Baudelaire określa piękno w swoim Hymnie do piękna; jest ono zarazem „z nieba" jak i „z piekła rodem". Charles Baudelaire, Hymn do piękna [w:] tegoż, Kwiaty zła, Kraków 1999.
Komentarze
nn
mbt shoes
coach bags
coach outlet
You know, Coach items are so perfect and fascinating. Now I grow up, and find coach outlet on the Internet offering affordable products with reliable quality.coach factory outlet offer excellent, elegant coach products in order to generate room for your new collections.They're purchased more quickly that you may at any time imagine.coach factory are leading the international market all the time, because men and women choose to buy these Coach Products to use for leisure,work or travel than any other designer brands.
coach purses have to be considered the most wanted designer purses in the world. Known around the globe for their excellent craftsmanship and trendy styles, these purses are worshiped by millions.This brown handbag called Flagship Signature Brown Handbag has been the best seller in the coach factory outlet for almost three weeks.coach outlet online Store would dynamically change your overall styles right away. The amazing knack about the unique coach handbag is that it would never disappoint your individual styles at all. Rather, it would instantly change your ultimate fashions in a remarkable manner.coach outlet handbags's special design and fashion is certainly and so eye-catching, I hope you are able to get much more attention towards the Cheap Coach Crossbody.
As a fashion and modern lady, you can never have too many bags but Coach, Coach is a great leather handbags brand. coach bags have different look according to different designer concept.It is the best time for you to match clothing in this summer afternoon, carrying with the new coach handbags in coach handbags.coach outlet has become necessary in everyday life of women seeking fashion and simple designs simple and elegant to look at very affordable and practical.coach outlet store sells goods that are constructed to meet the highest standards of quality and functionality.You can trust it 100 percent.
coach outlet can provide the coach exactly the same is expected in a retail store. It can help you find bags of various colors, shapes and designs, which prove once again that the coach is actually a selection for the housekeeper.Lots of people carry the crossbody bags as they are strong, soft and flexible. Coach handbags on sale at the coach outlet online Store can meet your requirements.I just found an amazing website. It offers cheaper Coach goods at reasonable prices. Yes, it is the coach online store.It has however getting confirmed how they insure the fact that merchandise you purchase will genuinely be reliable mentor product to coach outlet store.
Designs of this season give you the unlimited cool feelings in this cool summer. The new designs of Coach products in the coach outlet enrich our daily life.Do you have difficulity just finding one coach bag store around you? Are you desperate for a Coach handbag? Well, then I'll tell you something about bags in coach outlet store.If you desire to go to coach factory outlet, but have no idea in which to go, you can research online. It is no doubt that there is drastically information and details about it for the reference.coach outlet online develops very quickly because it runs by its own special way and it contents the customers greatly.
coach factory outlet online even provides special discounts for VIP members. The vacancies of register are limited. So do it as quickly as possible.This coach bags are compatible with people today. And you will undoubtedly pick out the coach bags you desire from all kinds of colors and styles.coach factory Outlet are leading the international market all the time, because men and women choose to buy these Coach Products to use for leisure, work or travel than any other designer brands.coach outlet handbags's special design and fashion is certainly and so eye-catching, I hope you are able to get much more attention towards the Cheap Coach Crossbody.
louis vuitton outlet
louis vuitton outlet
is the perfect place for perfect Louis Vuitton products. At here, you can buy the best quality Louis Vuitton handbags, shoes, sunglasses and wallets. All items are triple-checked before they're delivered to you and make sure that the product don't have any flaw.They also have put theirlouis vuitton sale
to make it more convenient and economical for their customers to buy their goods.louis vuitton online
is famous for its classic design and the exquisite quality, also have been become as the symbol of the social status and public occasions.In recent time online shopping is becoming increasingly common among people, especially among the women with the sense of fashion,louis vuitton online store
.Here is a world of
louis vuitton outlet
where you can find all kinds of new style and fashion Louis Vuitton bags. We really want to lead the trend and let our customer in the pursuit of luxury and fashion, satisfied the needs of customers.You can choose the discount Louis Vuitton bags on our website. Cheaplouis vuitton handbags
are specifically designed to make a statement of fashion and elegance..Do you want to be as enthralling as Angelina Jolie? You would probably say,'Of course yes, but how?' Now you have an easy access to your fashion dream-louis vuitton outlet store
.This Louis Vuitton bag is finely processed for ladies and the design today is still renowned, so why not buy it from thelouis vuitton sale
online?Buy a unique and charm LV wallets, you should pay attention not only to look good. Quality is very important. The
louis vuitton online
designer leather wallets are always looking for new and long will be happy to help you.louis vuitton outlet online
do promotion this time and all the LV goods can save much money. Choose LV, choose right!Offering quality LV products with favorable prices,louis vuitton outlet
store is at your service. Hurry up, or you can not seize the chance.There must be one louis vuitton vernis that is sure to fit your style.louis vuitton sale
provide Louis Vuitton belt for men has royal purple lining, which could burnish whatever clothes.Good news! New LV goods are on promotion at the
louis vuitton sale
, which is another place to add luxurious texture to your new-season wardrobe.louis vuitton outlet
leads you to bags collection of wide, such as LV bags and LV handbag etc. They are main name in luxury and style. It is excellent quality, fine Italian technology and extraordinary beauty.louis vuitton online
have the variety are various Purses, Wallets, Woman Hand Bags, Tote Clutch Handbag and LV Louis Vuitton Handbags.When you hold a Louis Vuitton handbags, you can see and feel the quality. If it were for the fact that fashions change so often,louis vuitton outlet store
will be your good choice for a lifetime.louis vuitton outlet
louis vuitton outlet
is the perfect place for perfect Louis Vuitton products. At here, you can buy the best quality Louis Vuitton handbags, shoes, sunglasses and wallets. All items are triple-checked before they're delivered to you and make sure that the product don't have any flaw.They also have put theirlouis vuitton sale
to make it more convenient and economical for their customers to buy their goods.louis vuitton online
is famous for its classic design and the exquisite quality, also have been become as the symbol of the social status and public occasions.In recent time online shopping is becoming increasingly common among people, especially among the women with the sense of fashion,louis vuitton online store
.Here is a world of
louis vuitton outlet
where you can find all kinds of new style and fashion Louis Vuitton bags. We really want to lead the trend and let our customer in the pursuit of luxury and fashion, satisfied the needs of customers.You can choose the discount Louis Vuitton bags on our website. Cheaplouis vuitton handbags
are specifically designed to make a statement of fashion and elegance..Do you want to be as enthralling as Angelina Jolie? You would probably say,'Of course yes, but how?' Now you have an easy access to your fashion dream-louis vuitton outlet store
.This Louis Vuitton bag is finely processed for ladies and the design today is still renowned, so why not buy it from thelouis vuitton sale
online?Buy a unique and charm LV wallets, you should pay attention not only to look good. Quality is very important. The
louis vuitton online
designer leather wallets are always looking for new and long will be happy to help you.louis vuitton outlet online
do promotion this time and all the LV goods can save much money. Choose LV, choose right!Offering quality LV products with favorable prices,louis vuitton outlet
store is at your service. Hurry up, or you can not seize the chance.There must be one louis vuitton vernis that is sure to fit your style.louis vuitton sale
provide Louis Vuitton belt for men has royal purple lining, which could burnish whatever clothes.Good news! New LV goods are on promotion at the
louis vuitton sale
, which is another place to add luxurious texture to your new-season wardrobe.louis vuitton outlet
leads you to bags collection of wide, such as LV bags and LV handbag etc. They are main name in luxury and style. It is excellent quality, fine Italian technology and extraordinary beauty.louis vuitton online
have the variety are various Purses, Wallets, Woman Hand Bags, Tote Clutch Handbag and LV Louis Vuitton Handbags.When you hold a Louis Vuitton handbags, you can see and feel the quality. If it were for the fact that fashions change so often,louis vuitton outlet store
will be your good choice for a lifetime.