Katarzyna Józefowicz na najnowszej wystawie w Galerii Białej zaprezentowała realizacje znane z wcześniejszych odsłon: Gry i Pokój. Autorka tworzy swoje konstrukcje latami, misternie wycinając, klejąc i składając małe modele, a ponieważ jest to dzieło ciągle w procesie, trudno jednoznacznie orzec czy jest to nowa czy stara instalacja. W tym przypadku możemy co najwyżej mówić o nowym lub starym pomyśle. Józefowicz wykorzystuje do swoich rozbudowanych kompozycji materiały zużyte, na przykład wtórnie przetwarzane druki reklamowe czy stare gazety. Po duchampowskim przewrocie przedmiot zwykły, wykonany z materiału ubogiego, zyskał rangę dzieła. Jego zaletą jest niewątpliwie powszechna dostępność, łatwość obróbki niewymagająca zbyt dużej ilości miejsca, nakładu siły czy środków finansowych, a także możliwość szybkiego transportu. Jednym z takich materiałów jest papier, który - zwłaszcza zapisany i powtórnie wykorzystany - staje się nośnikiem bogatym w treść. W przypadku Katarzyny Józefowicz wykorzystanie papieru wiąże się z aktualnymi problemami otaczającymi współczesnego człowieka. Szum informacyjny, reklama, chaos miejskiej ulicy, postępująca industrializacja, rozwój miast to wszystko, co znajduje oddźwięk w jej rozbudowanych instalacjach.

Katarzyna Józefowicz, Instalacje

Praca artystki ma znamiona ciągłości, a powstające dzieło jest nieustannie konstruowane, przy czym czas jest istotnym elementem procesu twórczego. Dzięki temu realizacja nigdy się nie kończy i jest dynamiczna, podobnie jak współczesna kultura oraz wszystkie zachodzące w niej zmiany. Powielane i podobne do siebie moduły są w gruncie rzeczy odmiennymi elementami dużej układanki. Najlepiej widoczne jest to w realizacji Gry. Małe kostki stworzone z wykorzystaniem ulotek reklamowych, które każdego dnia zapychają skrzynki pocztowe, są dowolnie układne przez artystkę w przestrzeniach poszczególnych galerii, gdzie tworzą regularne struktury częściowo rozbite i zaburzone fragmentarycznie rozrzuconymi modułami. Świat misternie budowany, mający swoją geometryczną strukturę, ulega rozkładowi i jest zachwiany przez przypadek lub celowe działanie. W pozornie homogenicznej rzeczywistości istnieją porządkujące mechanizmy posługujące się odpowiednim aparatem narzędzi wykorzystywanych na przykład do masowej perswazji. Jednym z tych narzędzi jest będąca elementem nowego ładu reklama - potężna machina, ważny środek w walce o rynek i konsumenta. Konsumpcyjne potrzeby są często wymuszane i narzucane w sposób przemyślany, z wykorzystaniem strategii psychologicznych. Poprzez manipulację stajemy się odbiorcami produktów często droższych, a w działaniu i składzie dorównujących innym - tańszym. Całość opiera się na przykład na zjawisku oswojenia i znajomości danego przedmiotu, który wybieramy dzięki uświadomionemu lub nie - zakorzenieniu w naszej pamięci ikonicznej. Józefowicz w swojej rozbudowanej kompozycji Gry tworzy powielone struktury owego pozornego ładu wykorzystując reklamowe ulotki jako elementy machiny manipulacyjnej wchodzące w skład sieci oplatającej współczesnego człowieka. Jednak traktuje je jak kostki - elementy układanki będące częścią wizualnej gry z widzem, z jego wiedzą, świadomością. Względność podjęcia gry jest podobna do względności odpowiadającej podatności danej osoby na reklamę. To według psychologów jest procesem niezwykle złożonym i zależy od wielu czynników na przykład samooceny, statusu, stanu fizycznego czy reaktacji. Regularne struktury wypracowane przez artystkę operują nachalną wizualną reklamą prowokującą widza-gracza do reakcji i buntu, dając przy tym możliwość dekonstrukcji zastanej rzeczywistości. Owa dekonstrukcja rozgrywa się na polu sztuki, a pierwszy akt o transgresyjnym charakterze być może odgrywa sama artystka, która bez użycia perswazyjnej przemocy, z jaką spotykamy się często w reklamie, daje widzom wskazówkę, jak można postępować. Wspomniany bunt może mieć przy tym bardzo różny charakter, kierunek i cel, ponieważ dotyczy zarówno współczesnej kultury i mediów, jak i samej sztuki oraz jej odbioru.

We współczesnym świecie stykamy się nie tylko z reklamą, ale i szeroko rozumianymi mediami, czyli prasą, telewizją, radiem. W drugiej realizacji Józefowicz - Pokój - artystka odwołuje się do prasy i przemiału informacji kamuflując swój przekaz w pozornie bezpiecznej wizualnie konstrukcji, której ściany utkane z wycinków prasowych ograniczają przestrzeń galerii. W pierwszym momencie mamy wrażenie czegoś miękkiego, przypominającego ciepły sweter na długie zimowe wieczory. Fakturalne powierzchnie tworzące bezpieczną i intymną przestrzeń stanowią wizualną pułapkę prowadzącą do czystej estetycznej delektacji i złudzenia pozornej gładkości. Dopiero, gdy rozpoznamy medium, widzimy w tej tkaninie, w drobnych paskach gazet cały szum medialny i papkę informacyjną, jaka zalewa nas każdego dnia. Według badań socjologów i psychologów, aby przyciągnąć uwagę człowieka, trzeba podawać informacje charakteryzujące się żywą akcją, stąd większą popularnością w mediach cieszą się akty przemocy i kataklizmy niż relacje o spokojnym charakterze na przykład o przygotowaniu transportu leków i żywności dla poszkodowanych. Ponieważ ludzie potrzebują widowiska, oglądanie żywiołowych akcji jest bardziej ekscytujące niż oglądanie czegoś statycznego, jak chociażby mecz piłki nożnej kontra mecz szachowy. Według badań większość odbiorców medialnych chce się zabawić i rozerwać a nie uzyskać ważne informacje. Oczywiście rynek mediów wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniom i kształtuje w gruncie rzeczy fałszywy obraz rzeczywistości, w której eskalacja przemocy i bestialstwa wydaje się niemal apokaliptyczną w porównaniu z poprzednimi epokami, co z kolei jest błędem z punktu widzenia historii. Człowiek ze swej natury nie jest ani dobry, ani zły, a na jego postawę ma wpływ cały szereg czynników, jak chociażby cechy wrodzone, środowisko, wychowanie, historia czy biografia. Media dzięki manipulacji są w stanie pokazywać jedno z oblicz ludzkiej natury promując je jako bardziej pociągające dla wszechwładnego homo ludens. Z takiej manipulacyjnej papki utkane są ściany Katarzyny Józefowicz, która w pozornie bezpieczną i miłą dla oka strukturę wplotła ludzkie tragedie, śmierć, destrukcję czy informacje o sporcie i wydarzeniach politycznych. Artystka gromadząc i splatając wszystkie informacje w tak małej przestrzeni, stworzyła mikrokosmos, swoiste uniwersum ludzkich spraw - przerażający obraz widziany okiem mediów.

Pokój może mieć jeszcze jedną wykładnię interpretacyjną. Ściany stanowią utkaną z wycinków prasowych strukturę wpisując całość w kontekst popularnego w kulturze indoeuropejskiej mitu o Arachne. Tkanina tworzona przez grecką królewnę-tkaczkę oznacza złudę, iluzoryczną zasłonę Mai zakrywającą prawdziwą rzeczywistość. Zasłoną tą w interpretacji Pokoju możemy określić świat mediów i informacje jako produkt ukrywający prawdziwy obraz świata. Królewna-pajęczyca staje się według Elliadego epifanią żeńskich bogiń lunarnych, a sama zasłona - zasłoną kosmiczną, czyli losem ludzkim. W tym kontekście możemy odczytywać tkaninę jako soczewkę skupiającą cały splot rozmaitych zdarzeń, migawkowy zapis ludzkich losów. Symbolika Arachne i akt przędzenia jest też związany z obrazem przeznaczenia a zarazem kreacji. Arachne to demiurżka tworząca dzieło sztuki, a jej historia to opowieść o współzawodnictwie, karze i ostatecznej utracie iluzji. Z drugiej strony, pająk tkając, tworzy coś wychodząc z własnej substancji, a pająk-demiurg próbuje kompensować brak zaspokojenia życiowych potrzeb, traktując swoje działanie jako drogę do urzeczywistnienia marzeń, czyli budowania iluzji. Historia Archane ukazuje iluzoryczność tych wysiłków i fałszywość uzurpacji twórcy do tworzenia zasłony w postaci dzieła. Może jednak należy dzieło umieścić pomiędzy utratą a kreacją iluzji? Może w realizacji Józefowicz doszło do odwrócenia? Czy przypadkiem zasłona nie odsłania prawdziwej rzeczywistości pokazując mechanizmy oplatającej nas każdego dnia sieci złożonej z licznych znaków będących narzędziem manipulacji? Poprzez kreację iluzji w dziele tracimy jednocześnie iluzję poprawności otaczającej nas rzeczywistości i zyskujemy świadomość fałszu medialnej struktury próbującej determinować nasze codzienne postrzeganie. W związku z tym obnażenie mechanizmów funkcjonujących w sztuce staje się lekcją dystansu do otaczającej rzeczywistości.

Katarzyna Józefowicz, Instalacje, Galeria Biała, Lublin 14.11-5.12.2008

Katarzyna Józefowicz, Instalacje