Wystawa kolekcji agnès b. przedstawiona została w ramach Europejskiego Miesiąca Fotografii, który już po raz trzeci odbywał się od 1 do 30 listopada w Berlinie, Bratysławie, Paryżu i Wiedniu. To impreza fotograficzna o wielkiej skali i znaczeniu. W samym Berlinie ponad sto trzydzieści galerii prezentowało w ramach stu pięćdziesięciu wystaw prace artystów i artystek z różnych zakątków świata. Niektóre z wystaw festiwalowych trwają dłużej - jedne do grudnia, inne do lutego czy nawet marca, dlatego też warto przyjechać przed Nowym Rokiem do Berlina i przed wieczornymi zakupami na Weinachstmarktcie pójść na spacer po galeriach.

Nadal można zarówno etnograficzną fotografię z Nowej Zelandii z końca XIX wieku - „Views and Landscapes of New Zeland from the 19th Century" wystawianą do marca w Muzeum Etnologicznym. Polecałabym również wystawę „Bereaucratics" Jana Banninga, który fotografował administrację publiczną w różnych częściach globu, ukazując wszystkich od szeregowej księgowej, po najważniejszych oficjeli. Banning rozpoczął swój projekt w 2003 w Indiach, a następnie kontynuował go w trakcie podróży do Rosji, Boliwii, Liberii, Francji, Jemenu, Chin i USA. Zdjęcia z wszystkich krajów objętych projektem Banninga są prezentowane do 25 stycznia 2009 w Cicero-Galerie fűr politische Fotografie, stanowiąc interesujące fotograficzne studium światowej administracji publicznej, wraz z jej kulturowymi uwarunkowaniami i z jej specyfiką. Inną wystawą, o której warto jeszcze pokrótce nadmienić, jest prezentacja prac - z obszaru fotografii kreacyjnej, realizowanej tradycyjnymi środkami analogowymi - Alberta Watsona trwająca do 17 stycznia 2009 w Galerie Camera Work.

Podczas Europejskiego Miesiąca Fotografii w Berlinie pokazano także eksperymenty ze światłem i przestrzenią na przykładzie m.in. prac włoskiej artystki Lorenzy Lucchi Basili, żyjącej i pracującej w Padwie: „Eighty Two Movements / Ottantadue Movimenti" (w galerii Uqbar, do 13 grudnia), jak również klasykę fotografii humanistycznej oraz współczesny reportaż - np. zdjęcia Wolfa Bőwiga na temat współczesnej sytuacji społecznej w Afganistanie (w „Fenster61//Fenster fűr Fotoprojekte" do 15 grudnia).

Trzeba przyznać, że polskich akcentów podczas Festiwalu w Berlinie nie było wiele. A szkoda, ponieważ z moich przygranicznych doświadczeń Szczecinianki wynika, że Niemcy są bardzo chętni do współpracy ze stroną polską, także na szczeblu regionalnym. Wystawa Katarzyny Kozyry „Letnia Opowieść" w Galerii Zak/Branicka była już w „Obiegu" relacjonowana (http://www.obieg.pl/recenzje/4721 ). Dla kontrastu wystawa w Fotogalerie Friedrichshain (do 2.01.2009) Szczecińskiego Koła Stowarzyszenia Polskich Artystów Fotografików (istniejącego od 1977 roku) oparta jest na tradycyjnych estetycznych wartościach fotograficznych dotyczących kompozycji kadru i balansu bieli. Prace Krystyny Łyczywek, Jerzego Plotkowiaka, Ryszarda Dąbrowskiego czy Waldemara Marzęckiego stanowią niewątpliwie dobre jakościowo obrazy fotograficzne, nie inspirując jednak do głębszej refleksji. Klasyczne wystawy fotografii prezentował także Instytut Polski w Berlinie: Jerzy Lewczyński „Fotografie" (31.10.09-15.01.09) i Wojciech Wilczyk „Polskie Synagogi" (14.11.08-15.01.09).

*

Za jedną z najistotniejszych wystaw Europejskiego Miesiąca Fotografii w Berlinie należy uznać wystawę kolekcji anges b., jedną z lepiej znanych prywatnych kolekcji fotografii we Francji. Będąc cennym i obszernym zbiorem zdjęć datowanych od XIX do XXI wieku, stanowi jednocześnie ważny głos w dyskusji na temat współczesnej tożsamości jednostki w jej aspekcie indywidualnym, kulturowym, społecznym. Kolekcja agnès b. poświęcona jest w szczególności kwestii współczesnego określania tożsamości jednostki w świecie mass mediów i wyzwolenia grup dyskryminowanych. Pogłębiona fotograficzna analiza człowieka na różnych poziomach jego życia i doświadczania stanowi jej podstawową (i często podkreślaną) zaletę.

Możemy mówić tu z jednej strony o fotografii osób pochodzących z Afryki, takich jak Seydana Keity, którego prace odwołują się do klasycznych portretów europejskich, jeszcze z czasów przed-fotograficznych, i wyraźnie mają na celu budowanie nowego (pięknego, zamożnego i z tradycjami) wizerunku współczesnej klasy średniej w Afryce. Łączą one w sobie rodzaj obrazowości dominującej w odniesieniu do klasy średniej wyższej w Europie w XVIII/XIX wieku ze współczesnymi, technicznymi wyznacznikami statusu społecznego, do których należy zaliczyć dostępność zaawansowanej techniki fotograficznej w Afryce.

eydan Keita, „Ohne Titel (femme avec enfant)”, 1952 (2001)

Z drugiej strony należy wspomnieć o fotografiach z gatunku, który może być określony jako queer, takich jak np. „The golden torques of Uliad" Harmony Korine z 2000 roku. Ten nurt w fotografii nie jest jednorodny, za jego cechę można uznać pewien sposób traktowania materii obrazu jako wizualnej świetlistości lub otwarcie podejmowaną tematykę kultury osób z grupy LGBT. Niejednokrotnie obecne jest w tym nurcie - jak w cyklu prac Ryana McGinleya - wyraźne zatopienie się w transgresji tożsamości, uwzględniające jej rozpłynięcie, jakby powrót do łona matki, powrót przerażający a jednocześnie tak wciągający dla osoby wędrującej w poszukiwaniu samookreślenia.

Harmony Korine, „The golden torques of Uliad”, 2000

Warto w tym momencie zwrócić uwagę na układ wystawy. Nie można powiedzieć, by w sposób spójny przedstawiała ona pewną argumentację na rzecz określonej tezy antropologicznej. Przedstawia raczej materiał do refleksje na temat ludzkich zmagań w procesie określania własnej tożsamości. Jednak wyraźnie zarysowane zostały za pośrednictwem prezentowanych prac pewne mikronarracje, ciągi myślowo-obrazowe, myślokształty poddające refleksji szersze spectrum możliwego doświadczania kryzysu tożsamości, czy identyfikacji. Ułożone na przykład w pewną sekwencję prace Ryana McGinley - „Deep Swim", „Lily (black eye)", „Untitled (Bathtub)", „Whirlwind", „Francis" - wyraźnie obrazują drogę fotografa do własnej tożsamości, drogę prowadzącą i przez podwodne głębiny i pustynne piaski (gdzie znalazł przyjaciółkę), po czas spokojnego optymizmu.

Ryan McGinley, „Untitled (Deep Swim)”, 2000
Ryan McGinley, „Lily (Black eye)”, 2005
Ryan McGinley, „Untitled (Bathtub)”, 2005
Ryan McGinley, „Whirlwind”, 2004

Ryan McGinley, „Francis”, 2004

Inny fragment wystawy zwraca uwagę jako obszerniejsza i czytelna wypowiedź o sytuacji różnych współczesnych tożsamości. Po zdjęciach Nan Goldin przedstawiających transwestytów, widzimy zdjęcie szarych, piarżystych resztek kurortu w okolicach New Brighton, a następnie starego mężczyzny, kątem oka patrzącego w lustro. Po drugiej stronie sali fotografie „Paradiso Still" Maxa Natkiela, a także Rogera Ballena „Roar" i „Children's bedroom wall". Ballen pokazuje formy bezradności, buntu lub afirmacji czystej siły przez dzieci, które w współczesnej sytuacji najwyraźniej nie widzą sensu i celu. Takie prowadzenie narracji inspiruje do indywidualnych rozważań, nie dając jednoznacznych rozwiązań, mówi wprost o pustce i fasadowości współczesnego życia, a jednocześnie nie epatuje brutalnością.

Nan Goldin: „Miss Guy performing AT Bruce’ house, NYC” 1991;„Joey on my roof, NYC” 1991; „Taboo on the phone” 1991; „Jimmy Panle
Martin Parr, „New Brighton, Merseyside – The Last Resort”, 1983, 1986
Max Natkiel, „Paradiso Still”, 1985, 1984
Roger Ballen, „Roar” 2002 i „Children’s bedroom Wall” 2000

Znaczące reakcje na tę sytuację dobrze obrazują trzy eksponowane obok siebie fotografie, uzmysławiające, że każda grupa społeczna dysponuje określoną porcją i formą widzialności. „Blonde girl with shiny lipstick, New York" Diane Arbus - blondynka z błyszczącymi ustami przed ekranem lub nieznaną możliwością; „Al.'entrèe de la spiree" Malick Sidibe - godne wyjście z ciemności w światło dotychczas wykluczonego a teraz elegancko ubranego; „John Belushi (with arms over face)" Marcii Resnick - depresja intelektualisty, którego gest mówi: „o nie!". W świetle wieczoru pusty błysk hipnotyzującej szminki jest chwilowym blaskiem pospolitych rysów; pojawienie się na scenie obcego w konformistycznym ubraniu zmienia strukturę przedstawienia i relacje władzy w obszarze widzialności; jasne światło dnia każe mężczyźnie zasłaniać oczy w geście nieumiejętności odnalezienia się w nowym kontekście. Układ tych prac w obrazowy sposób przekazuje wiedzę o przyjściu nowego, które jest już gotowe a dotychczasowi władcy jeszcze tego nie widzą.

Od lewej: „Blonde girl with spinu lipstick, New York”, 1967, Diane Arbus; „Al.’entrèe de la spiree”, 1962, Malick Sidibe

Innym istotnym wątkiem wystawy w International Forum for Visual Dialogue było przedstawienie prac z obszaru konceptualizmu w fotografii w latach 70. i 80. XX wieku. Za przykład mogą tu posłużyć fotografie działań performatywnych Romana Signera „Koffer", „Ballon", „Cap with rockers" i „Verinken Kajak". Serie od 4 do 6 fotografii przedstawiają eksperymenty konceptualne wykonane przez artystę: nadmuchiwany balon otwierający walizkę i rozłamujący krę, wybuchająca rakieta, która ściąga artyście z głowy kominiarkę oraz kajak płynący aż do zatonięcia i zniknięcia wioślarza. Sztuka konceptualna z chęcią korzystała z fotografii. Bazowała bowiem - jak wskazywała na to Susan Sontag - na jednoczesnym poświadczaniu rangi obrazu fotograficznego i poddawania go w wątpliwość,. Fotografie Signera w sposób surrealistyczny odnoszą się do rzeczywistości a jednocześnie za pomocą medium dokumentalnego zapisu konstruują wypowiedzi na temat rzeczywistości i tożsamości człowieka, poddając w wątpliwość siłę jego suwerenności i samostanowienia.

Roman Signer, „Koffer”, 1983 (2000) /4 zdjęcia; „Ballon”, 1988 (2000) / 6 zdjęć

Kolekcja agnès b. stanowi także cenny zbiór klasyków obrazu fotograficznego, takich jak Man Ray, Henri Cartier-Bresson, Eugene Atget, Robert Muybridge, Aleksander Rodczenk0, Diane Arbus czy Andy Warhol oraz zbiór portretów znanych postaci XX wieku: od Sary Bernard na łożu śmiertelnym, przez Marcela Duchampa, Antoine Artaud, Majakowskiego, Marilyn Monroe, Jean-Michel Basquiata, po Anais Nin.

Anais Nin. “Inauguration of the Pleasure Dome”, 1954, Kenneth Anger; “Selfportrait, extract from Walden”, 1966, Jonas Mekas

Swoistym aneksem do kwestii związanych z tak różnorodnie podejmowanymi zagadnieniami tożsamości jest obecność na wystawie dokumentacyjnych fotografii z Księżyca wykonanych dla NASA: zarówno odbitek stykowych negatywów przedstawiających powierzchnię Księżyca, które dają bardziej artystyczny niż naukowy efekt, jak i zdjęć wykonanych podczas misji Apollo 11, 16 i 17.

„Luna Surveyor, Survey F Sectors 5/6 and 9/8”, 1966-68, wyprodukowane dla US Geological Survey

agnes b. Collection of Photography, International Forum for Visual Dialogue, Berlin, 11.10 - 7.12.2008
http://www.mdf-berlin.de/en/home.html