Czarne charaktery, czyli Olaf Brzeski na celowniku

: Function ereg() is deprecated in /includes/file.inc on line 649.
Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról
Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról

W powieści "Jeśli zimową nocą podróżny" Italo Calvino osiągnął mistrzostwo w zawiązywaniu intrygi i wciąganiu czytelnika w opowiadaną historię - poczynając od intrygującego tytułu. Przedstawia w niej dziesięć sensacyjnych historii, z których żadnej nie kończy urywając je w kulminacyjnym momencie. Składają się na nie pastisze i parodie rozmaitych odmian powieściowych, a scalającym je bohaterem jest Czytelnik wciąż poszukujący dalszego ciągu rozpoczętych lektur. Takim Czytelnikiem jest widz wystawy Olafa Brzeskiego.

Prezentowana we wrocławskim BWA wystawa "Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról" pozostawia przede wszystkim niedosyt. Brzeski ma niewątpliwą zdolność frapującego opowiadania i na dodatek opakowania tego w atrakcyjną formę. Wystawa pokazywana jest w Galerii Szkła i Ceramiki BWA we Wrocławiu i już sam kontekst, w którym została umieszczona uświadamia, jak daleko ten artysta odszedł od rzeźby i ceramiki, choć swoje prace wciąż nazywa rzeźbami. "Czarne charaktery..." to kontynuacja i dopełnienie wystawy "Pan Myśliwy", która miała miejsce pod koniec 2007 roku w Galerii Okna CSW w Warszawie. Projekt w odsłonie wrocławskiej jest, jak twierdzi autor, bardziej dopracowany, choć wizualnie nie ma między nimi wielkich różnic. To instalacja wypełniająca przestrzeń galerii, w której rzeźby są trofeami zdobiącymi gabinet myśliwego, podłoga jest wysypana leśną ściółką, a walające się na niej niszczejące meble bardziej przypominają szkielety. Na gładkich, czarnych powierzchniach rzeźb wyrastają zęby lub ich powierzchnia wygląda na nadgryzioną przez jakiegoś ogromnego ślimaka, a strzelba zamienia się w wielką kość. Ceramicznym głowom upolowanych zwierząt poddanym wyrafinowanym mutacjom towarzyszą trofea-maszyny. Brzeski mógłby po Matthew Barney’u przejąć przydomek "showmana mutantów". Nie wiadomo do końca, które role się zamieniają: czy to zwierzęce głowy ulegają technicyzacji, czy maszyny zamieniają się w bestie. Autor w słowie wstępnym dopowiada tylko, że przejmują siedzibę dawnego prześladowcy.

Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról
Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról

Brzeski ze swoich rzeźb komponuje instalacje, czy raczej umieszcza je w scenografii. Opanowanie całej przestrzeni podkreśla narracyjność rzeźb, które nie są tradycyjnie statyczne, ale swoim przejściowym stanem pomiędzy zwierzęciem a maszyną sugerują akcję, zmianę. Opowiadanie jest spoiwem łączącym poszczególne rzeźby. Ta scenograficzność i fabularność nadaje wystawie filmowy charakter. Brzeski przyznaje się do fascynacji filmem i niewątpliwie ten "filmowy" sposób myślenia odciska się nawet na jego rzeźbach-instalacjach. Jedną z pierwszych realizacji Brzeskiego był pełnometrażowy film, stylizowany na archiwalny i zrealizowany na 8-milimetrowej taśmie - "Pamięci majora Józefa Monety i wszystkich prawdziwych nauczycieli". Brzeski zarysował w nim sytuację, pokazał bohaterów, by w pewnym momencie wraz z niepokojącą postacią majora wprowadzić klimat niesamowitości charakterystyczny dla filmów Davida Lyncha. Od tej chwili opowieść traci realizm, dezorientuje i nagle urywa się w kulminacyjnym momencie tak, jak historie u Calvino.

Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról
Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról

Trudno znaleźć dla rzeźb Olafa Brzeskiego odniesienie w sztuce polskiej, a tym bardziej w polskiej rzeźbie, która nie może się wydobyć ze skostnienia. To, co robi Brzeski bliskie jest rozlanym i napuchniętym rzeźbom Erwina Wűrma czy groteski Paula McCarthy’ego. Brzeski przyznaje, że spośród instalacji Wűrma najbardziej pociągają go "Jednominutowe rzeźby" i założenie chwilowości, "to, że rzeczy mogą być chwilowe, nieskończone i w jakimś stopniu niedoskonałe". "Męczy mnie ogromny stopień zorganizowania i profesjonalizmu wystaw. Taki, że wszystko jest zapięte na ostatni guzik, umieszczone centralnie na białej ścianie, wyważone i tak zakomponowane, by jak najdoskonalej wyeksponować dzieło" - dodaje Brzeski i wybiera bajzel oraz wrażenie przypadkowości dające wrażenie mocniejszego, trwalszego osadzenia w przestrzeni. "Prowizorki są najtrwalsze" mówi.

Wrażenie chaosu wywołanego żarłoczną naturą przypomina w "Czarnych charakterach" instalacje Davida Altmejda, również burzącego porządek galerii przeniesieniem zalążka lasu, w którym pojawiają się dziwne stwory. Altmejd odwołuje się do elementów mitologicznych, a Brzeski wskazuje na science fiction Philipa K. Dicka jako inspirację do tworzenia sytuacji typu "co by było gdyby". Jedną z bardziej charakterystycznych rzeźb Olafa Brzeskiego jest odlany z czarnej, matowej ceramiki piesek Snoopy, któremu wyrastają zęby drapieżcy. Dziwnym zbiegiem okoliczności w powieści Italo Calvino również się on pojawia: "Piesek Snoopy siedzi przed maszyną do pisania, a w dymku czytamy zdanie: "Była ciemna i burzliwa noc... (...) Bezosobowość tego incipitu zdaje się przede mną otwierać z jednego świata do drugiego, z czasu i przestrzeni tu i teraz w czas i przestrzeń napisanej strony. Urzeka mnie początek, który stwarza niewyczerpane, wielorakie możliwości poprowadzenia akcji".1

Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról
Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról

Reakcją na wystawy Brzeskiego nie są recenzje, teksty, ale głównie wywiady. Tak jakby widzowie czuli potrzebę "wyciągnięcia" od autora dodatkowych informacji, ale explicite należy do widza, bo jak pisze Calvino "Zdaję sobie sprawę, że ten pies mitoman nigdy nie zdoła dołączyć do pierwszych pięciu słów dalszych pięciu czy dziesięciu wyrazów nie rozwiewając czaru. Łatwość wkraczania w inny świat jest złudzeniem"2.

Olaf Brzeski "Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról", BWA Wrocław, Galeria Szkła i Ceramiki, 23.05-14.06.2008

Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról
Olaf Brzeski, Czarne charaktery, czyli długo oczekiwana zmiana ról
  1. 1. Italo Calvino, "Jeśli zimową nocą podróżny". Warszawa 1989. s. 176.
  2. 2. Tamże