Laura Pawela "Faster 2", Galeria Ego, Poznań

Jeżeli mamy dziś do czynienia z triumfem malarstwa (jak oznajmia tytuł monumentalnego tryptyku wystawienniczego londyńskiej Saatchi Gallery), to dwie otwarte ostatnio w Poznaniu wystawy wskazują, że chodzi tu chyba o malarstwo zupełnie innego rodzaju niż to, do którego jesteśmy przyzwyczajeni.

Jakie jest nowe malarstwo? W równym stopniu jak barwami nasycone konceptualnymi treściami, które wszak wynikają z zewnątrz, spoza ramy. Treść przychodzi wraz z kontekstem. Zamiast posługiwać się tradycyjnym pojęciem "wystawy", trafniej jest tu używać słowa "projekt".

FASTER 2

Projekt Laury Paweli "FASTER 2" (czy skojarzenie z RASTER jest tylko przypadkowe?) w galerii EGO został rozciągnięty między wernisażem a finisażem. Podczas otwarcia zamiast obrazów - kamery w czterech rogach pod sufitem galerii oraz niewielki monitor w kącie, podzielony na cztery okna. Galeria widziana w monitorze różni się jednak o doświadczanej fizycznie przestrzeni. O ile rzeczywista jest pusta, o tyle ta wirtualna pusta nie jest. Na podłodze widać stos białych płócien. Na ścianie projekcja wideo, w której siedzący przy tokarkopodobnej maszynie artysta-robotnik wytwarza kolejne dzieła. Model maszynki umieszczony został obok na małym cokole. Odwracamy wzrok od monitora i znów widzimy galerię wymiecioną do czysta.

Jak zapowiada ulotka towarzysząca projektowi, w trakcie jego trwania sytuacja zmieni się, a galeria zapełni obrazami. Tak więc podczas wernisażu oglądamy jednocześnie finisaż (na monitorze), który jest jednocześnie wernisażem w tradycyjnym sensie, tzn. z obrazami. Zawiłe?

Jeszcze bardziej zawiły mógłby być dyskurs wysnuty z tych przesłanek, ważkie tematy aż się same cisną na klawiaturę: podwójna rzeczywistość, manipulacje realnością, kontrolowanie i nadzorowanie, krytyka mechanizmów produkcji... .

Laura Pawela "Faster 2", Galeria Ego, Poznań

Mnie zastanowił jeden problem: wirtualizacja przestrzeni wystawienniczych. Czy nie jest tak, że coraz częściej znamy wystawy tylko w ich internetowych wersjach lub poprzez cyfrową dokumentację? Sama fizyczna obecność prac - istnieją przecież gdzieś tam - jest rodzajem, daniny spłacanej tradycji. Jednocześnie galerie stają się coraz mniejsze, za to wyposażone w rozbudowaną stronę internetową. Jednak znamienny jest fakt, że niektóre instytucje funkcjonujące przede wszystkim w sieci materializują się w postaci tradycyjnej galerii (RASTER?). Czyżby realna przestrzeń nie była tylko balastem, ale niezbędnym wymogiem rynku sztuki?

Laura Pawela "Faster 2", Galeria Ego, Poznań

Jakie miejsce zajmuje w tym układzie artysta? Zielony model maszyny "FASTER 2" na wystawie Paweli, przy której artysta-wyrobnik produkuje obrazki jest tu jakby rekwizytem z innej epoki. Ironicznym komentarzem do awangardowego mitu artysty - robotnika formy. Do awangardy odnoszą się też składowane w galerii obrazy - białe płótna z niewielkim komputerowym znaczkiem w górnym rogu. Jak skasowane, pozbawione treści pliki.

Laura Pawela "Faster 2", Galeria Ego, Poznań

FORMA

Z podobnym zabiegiem oczyszczania mamy do czynienia w pracach Rafała Jakubowicza prezentowanych na wystawie "Forma" w galerii AT. W tym projekcie artysta, znany z wcześniejszych realizacji jako demaskator pozornie niewinnych form, bierze na warsztat przemysł farmaceutyczny.

Niewielkich rozmiarów obrazy olejne mają genezę w opakowaniach leków. Właściwie przypominają powiększone pudełka (malowane są także boczne płaszczyzny), z których usunięto napisy. Na białych sterylnych tłach pojawia się repertuar abstrakcyjnych form znanych z aptekarskich półek: biegnące równolegle pasy, szachownice prostokątnych, monochromatycznych pól, barwne koła stopniowo rozbielane ku brzegom itp.

Rafał Jakubowicz "Forma", Galeria AT, Poznań

Klucz interpretacyjny podsuwa tu nie tylko dwuznaczność tytułu "Forma", ale także towarzyszący obrazom film - dwie tabletki rozpuszczają się z sykiem w szklance wody. Tabletka traci formę, znika, choć zachowuje lecznicze właściwości. Dobre samopoczucie, właściwa "forma to coś abstrakcyjnego, niewidocznego. Widocznym objawem są na przykład dobre wyniki u sportowców. Mówi się wtedy: "jest w formie". Najczęściej jednak wskazuje się na brak "formy", lub stopniowe dochodzenie do niej jako usprawiedliwienie złych wyników (pytania w jakim stanie jest "forma" Małysza to ostatnio główne zajęcie komentatorów sportowych).

Trzymając się gry słów, przywołajmy inną jeszcze nazwę, jaką starożytni Grecy określali barwę - pharmakon. Czy chodzi tu jedynie o zabawę słowami, czy też rzeczywiście związek malarzy i farmaceutów nie jest zbyt odległy?

Rafał Jakubowicz "Forma", Galeria AT, Poznań

Tajemnicze oddziaływanie barw na psychofizyczną sferę człowieka było przedmiotem badań wielu teoretyków i artystów. Próbowano stworzyć obiektywny kodeks barwnych efektów. Nieuchronnie sięgano wówczas po medyczną nomenklaturę. Robił to Kandinsky w opisie ambiwalentnej funkcji żółcieniu i błękitu tworzących Pierwszy Wielki Kontrast wg jego teorii: "jeśli chcemy ochłodzić żółcień przybiera ona wówczas charakter chorobliwy, który można porównać do człowieka tryskającego energią, który został sparaliżowany przez okoliczności zewnętrzne. (...) Błękit uspokaja, działa kojąco. Zmierzając w stronę czerni zabarwia się smutkiem, który przekracza zwykły smutek ludzki."[W.Kandinsky, "Über das Geistige in der Kunst", Münich 1912].

Podejdźmy do prac Jakubowicza poprzez lekturę Kandinsky'ego, a w zaprezentowanych w nich układach prostych barw zaczniemy dostrzegać ćwiczenia estetyczne. Dość przewrotne. Pobrzmiewa w nich ironicznie awangardowa utopia stopienia sztuki i życia. Czy marketingowo-użyteczna estetyka aptecznych półek jest jej dzisiejszym urzeczywistnieniem? p>

Rafał Jakubowicz, "Forma", Galeria AT, 21 - 25.02.2005
Luara Pawela, "FASTER 2", Galeria EGO, 18.02 - 11.03.2005