Hermann Nitsch: 122. akcja OMT, 19.11.2005, Burgtheater, Wiedeń. Foto: Georg Soulek, © Hermann Nitsch

"Wszelka rozkosz pragnie wieczności", mówi Hermann Nitsch, bo chętnie cytuje filozofa Friedericha Nietzschego w odniesieniu do swojej działalności artystycznej. Podczas zwiedzania wystawy "Hermann Nitsch - Orgien-Mysterien-Theater" (Orgii-Misteriów-Teatr) w berlińskim muzeum Martin-Gropius-Bau ma sie raczej ochotę na przypomnienie innych słów Nietzschego: "Wieczny powrót tego samego."

Hermann Nitsch: Obraz chlapany z koszulką malarską, 1994, olej i krew na płótnie, 200 x 300 cm, © VBK Wien

W osiemnastu salach na pierwszym piętrze Martin-Gropius-Bau kuratorka Britta Schmitz zgromadziła 300 prac urodzonego w 1938 roku w Wiedniu artysty, który od czterdziestu lat uchodzi za czołowego przedstawiciela akcjonizmu wiedeńskiego: dyżurnego skandalisty sztuki w Austrii, zwanego często "Rzeźnikiem artystycznym". Jego krwawa sztuka i zapoczątkowane w 60. latach orgiastyczne akcje, rodzaj pseudoreligijnych misteriów z nagimi uczestnikami, nurzającymi się we własnych wydzielinach i fekaliach, bebechach zarżniętych uprzednio zwierząt oraz sceny ukrzyżowań, były wyzwaniem dla stróży publicznej moralności Austrii, a także przekroczeniem granic sztuki akademickiej. Działalność artystyczna Nitscha była przedmiotem interwencji policji i dochodzeń prokuratorskich. Berlińską retrospektywę 68-letniego siwo- i długobrodego skandalisty-akcjonisty o dobrodusznej aparycji Rumcajsa rozpoczyna obraz ukrzyżowania, który jako 17-latek popełnił pod wpływem sztychu Rembrandta, kończy ją zaś "Obraz madrycki" z 2005 roku, przy czym zrezygnowano z pokazu chronologicznego. Obok obrazów obejrzeć można także liczne przedmioty kultowe i domowe, używane przez Nitscha i jego fanów podczas ponad setki akcji stworzonego przez niego Orgien-Mysterien-Theater (OMT). Jednak siłą rzeczy statyczna prezentacja muzealna nie jest w stanie wyrazić dynamiki akcjonizmu, którego twórcą mieni się - obok Otto Mühla, Günthera Brusa i Rudolfa Schwarzkoglera - Hermann Nitsch. Ani fotografie, ani wyświetlany na wielkim ekranie na klatce schodowej film ze 112. akcji OMT w Burgtheater w Wiedniu w listopadzie 2005 roku, nie są tego w stanie uczynić. Wobec codziennej dawki krwi i zmasakrowanych ciał, serwowanych przez media, działania Nitscha utraciły - przynajmniej na zdjęciach - swój wcześniej tak bulwersujący i wywołujący sprzeciw charakter.

Hermann Nitsch: Obraz chlapany, 1997, olej i krew na jucie, 200 x 300 cm, © VBK Wien

Co pozostaję więc do obejrzenia? Przede wszystkim "Schüttbilder" (Obrazy chlapane) z wczesnych lat 60., kiedy action painting, informell i taszyzm szczytowy okres już raczej miały za sobą. Są one stałym elementem sztuki Hermanna Nitscha, zawsze krwawe i opatrzone tytułami: "Droga krzyżowa", "Ściana biczowników", "Tryptychon krwi krzyżowej". Czerwoną farbę wiedeński akcjonista chlapie na płótno, która spływa po nim i tworzy w ten sposób graficzne i reliefowate struktury. Obrazy te prezentowane są po części w religijnym kontekście, wśród rzymsko-katolickich ołtarzy z monstrancją i komżą: symboli nieobecnego księdza. Zaplamiona koszulka malarza jest dowodem jego akcji artystycznej, niby krucyfiks rozpięta na obrazie.

Hermann Nitsch: Droga krzyżowa (fragment), 1998, olej i krew na jucie, 200 x 300 cm, © Atelier Nitsch

Ale Nitschowi można by wyrządzić krzywdę, gdyby ograniczyć jego twórczość tylko do malarstwa. On sam centrum swojej działalności dostrzega w OMT i teatr swój widzi krwawy ogromnie. W tych monstrualnych akcjach, w których leje się krew i walają się wnętrzności ubitych własnoręcznie zwierząt (świń i bydła), aktorzy - domorośli rzeźnicy i ich brodaty guru - przeżywają ekstazę, taplają się w krwi, winie i pomidorach, Nitsch stara się zrealizować swoje totalne dzieło sztuki w postaci wielkiego święta. Na retrospektywie w Berlinie można to oglądać na czterogodzinnym wideo na 18-metrowym ekranie, umieszczonym na klatce schodowej. W jego własnym zamku w Prinzendorf niedaleko Wiednia i Brna, który nabył na początku lat 70., stale odgrywa te akcje i komponuje do nich muzykę, nazywając je "Przedstawieniami zmartwychwstania". Zmartwychwstanie ma pokonać tragizm egzystencji, bo jak mówi mistrz krwawych misteriów: "Mój teatr jest lepszy od prowadzenia wojny." OMT jest miejscem pielgrzymek jego fanów: Prinzendorf jest Bayreuthem Nitscha, zaś Nitsch jest prorokiem swoich wyznawców, którego akcje, również i występ w Berlinie, szczegółowo dokumentują na taśmach wideo. W końcu zaplanowane przez Hermanna Nitscha Muzeum Hermanna Nitscha musi być czymś wypełnione.

Hermann Nitsch: Droga krzyżowa, 1960, dyspersja, kreda na jucie, 200 x 300 cm, © VBK Wien

Ból, cierpienie, okrucieństwo to motywy przewodnie jego totalnego dzieła sztuki, o którym Hermann Nitsch powiedział gazecie Tagesspiegel: "Wielkie osobistości kultury sublimują okrucieństwo. Ciemni ludzie, zajmujący gorszą pozycję społeczną, nie mają takiego szerokiego spojrzenia. Ich myślenie funkcjonuje wedłuch starych schematów. Dlatego, mimo że chrześciaństwo głosi miłość, jest tak wiele nienawiści na świecie." - Jasne?

Hermann Nitsch - Orgien-Mysterien-Theater.
Retrospektive im Martin-Gropius-Bau Berlin
30.11.2006 - 22.01.2007

Katalog
Hermann Nitsch - Orgien-Mysterien-Theater
Verlag Walther König, 2006, 116 S., Niemiecki/Angielski
25,00 € w muzeum, 29,80 € w księgarniach
ISBN 10: 3-5895-6589; ISBN 13: 978-3-86560-165-0

Link do Muzeum Hermanna Nitscha: www.hermann-nitsch-museum.at

Hermann Nitsch: Ostatnia wieczerza, 1976 - 1979, ołówek na papierze, 165 x 390 cm, © VBK Wien

Hermann Nitsch: Obraz różany, 1963, krew, kreda, papier, materiał na jucie, 92 x 146 cm, © VBK Wien

Hermann Nitsch, Foto © Manfred Wolff