Ciepłe, październikowe przedpołudnie na rynku w Cieszynie: wycieczki, emeryci na ławkach, gołębie i kuranty z wieży. Jedynym elementem niepasującym do sielskiego obrazka wydaje się baner wiszący na ratuszu, na którym obok pękniętego serca widnieje napis: "CIESZYN KOCHAM CIĘ Z DALEKA". Taki tytuł nosi wystawa przygotowana na dziesięciolecie cieszyńskiej galerii Szarej. Wystawa jubileuszowa i jednocześnie ostatnia, gdyż galeria zawiesza swoją działalność ze względu na... i tu zaczyna się historia.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

Wypadek galerii Szarej jest niestety symptomatyczny, wpisuje się w szerszą dyskusję o (nie)możliwościach życia artystycznego poza dużymi ośrodkami. Przepięknie położona w samym sercu cieszyńskiej starówki galeria Szara oprócz wystaw, programu edukacyjnego i czytelni multimedialnej, stanowiła ważne miejsce spotkań dla artystów środkowoeuropejskich. Dziesięć lat istnienia Szarej w polskich realiach można określić jako długą i wyczerpującą walkę. Joanna Rzepka-Dziedzic i Łukasz Dziedzic, którzy przejęli jej prowadzenie w 2004 roku, za bezpośrednią przyczynę zamknięcia podają brak funduszy. Kłopoty finansowe wynikają przede wszystkim z charakteru grantów, które dotyczą konkretnych projektów, nie obejmując podstawowych kosztów prowadzenia miejsca.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

Wystawa pożegnalna pierwotnie została pomyślana jako obchody jubileuszu i dopiero decyzja o zamknięciu galerii dodaje miłości do Cieszyna szczyptę ironii oraz ambiwalencji. Kuratorzy Joanna Rzepka-Dziedzic i Łukasz Dziedzic skierowali do związanych z galerią artystów oraz do wszystkich osób, którym Szara jest bliska, prośbę o przesłanie pocztówki. Warto wybrać się do Cieszyna, by zobaczyć rezultaty, które przyniósł ten artystyczno-socjologiczny eksperyment.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

"Po okresie fascynacji skrzynką pocztową pękającą
w szwach przychodzi czas wyborów i selekcji"

Pierwsze wrażenie po wejściu na wystawę to ilość. Sala jest opasana zaaranżowanymi w równych rzędach kartkami pocztowymi oraz zaskakującymi przesyłkami listowymi - pocztówkę potraktowano bowiem metaforycznie.

Ekspozycję z przyjemnością się ogląda, czyta i porównuje kreskę rysunku, treść życzeń, różne charaktery pisma i sposoby naklejania znaczka pocztowego. Wielu artystów odpowiedziało na apel pracami. Zuzanna Janin zmieniła nazwę swego pojedynku z Przemysławem Saletą na "Walka trwa", Roman Dziadkiewicz stworzył poemat, Ania i Adam Witkowscy nadesłali króciutki film o znikaniu, a Arek Pasożyt na wideopocztówce opowiedział o bólu związanym z remontami i przeprowadzkami. W tej części wystawa staje się bardziej hermetyczna, niełatwa do rozszyfrowania, lecz zyskuje, gdy gospodarze opowiadają o łączących ich z artystami historiach. Jest to ekspozycja w procesie. Kartki wciąż napływają, a wystawa rośnie. Dzięki temu coraz bardziej palące staje się pytanie, czy ten bagaż emocji stanie się w końcu masą krytyczną.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

"Nieokreślenie mail artu strukturami świata sztuki
powoduje większe przenikanie codzienności w jego przesłania"

Zdecydowana większość prac na wystawie odnosi się do zamknięcia galerii. Próbując ubrać w słowa zaistniałą sytuację, wykorzystano wszelkie możliwe gry ze słowami: "szara", "Cieszyn", "kochać". Przeważają smutne konstatacje. Zespół CSW Kronika pisze o artystycznej pustyni Śląska. Rzadziej można znaleźć postulaty: "Proponuję oddać Cieszyn Czechom w całości" (Przemysław Kwiek) lub optymistyczne diagnozy, np. "Szara przechodzi w inną przestrzeń?" (Grzegorz Borkowski). Są pozdrowienia, deklaracje. Najciekawiej jest, gdy wykraczają poza format pocztówki. Panuje klimat rodzinny.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

"Mail art pokonuje prowincjonalność - myśli, informacji i otoczenia"

Wątek przemijania pojawia się na wystawie ukradkiem, trochę w duchu Miłoszowskiego spostrzeżenia "Innego końca świata nie będzie", przybierając postać zlikwidowanego już pociągu relacji Skoczów-Cieszyn, którego podróż uwieczniła na wideo Magda Buczek. Można znaleźć też przykłady godne Złotego Lwa na Biennale Architektury: jedna z pocztówek to zdjęcie przedstawiające "Cieszyński amfiteatr wybudowany w PRL-u w czynie społecznym. Obecnie zamieniony na parking". Zdecydowanie mocnym akcentem jest umieszczona przy wejściu naturalnych rozmiarów fotografia ściany z bankomatem, czyli praca Joanny Rzepki-Dziedzic. Jej siła polega na tym, że albo jej nie zauważano, albo próbowano z niej korzystać. Entropia prowincji dokonuje się niepostrzeżenie.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

"W odległych miejscach ktoś, kogo nigdy osobiście nie spotkałem, dowiaduje się o tym, co jest dlań równie odległe"

Stworzona specjalnie na wystawę praca Patrycji Musiał, aplikacja pozwalająca po zeskanowaniu QR-codu poznać dzielącą nas od Cieszyna odległość, był eksploatowana do granic możliwości Google Maps, czyli Sapporo i Spitsbergenu. Przypominała również, że sztuka poczty była jaskółką społeczeństwa informacyjnego. Problematyzuje też ważne dla wystawy kategorie odległości, dystansu, daleka.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

"Ostateczną prawdą, którą można powiedzieć o mail-arcie jest, że mówi zawsze o kontakcie pomiędzy ludźmi"

Środowisko artystyczne zgodnie wsparło Galerię Szarą pocztówkami. Również sama wystawa daje możliwości działań performatywnych, bardziej wymagających niż kliknięcie "Lubię to!" na Facebooku, od możliwości wpisu do pamiętnika, przez ścianę przemienioną w tablicę do pisania kredą, po wspólne plecenie wianków. Na wernisażu fruwały w powietrzu płyty kolektywu Podaj Kabel, można też było zobaczyć performerów walczących o uwagę tłumu.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

"Patrzę na to i czuję się jak w świecie"

Na wystawie udało się zdekonstruować funkcjonowanie Galerii Szarej na dwóch płaszczyznach: jako części mitycznego świata sztuki, który rozgrywa się "gdzieś indziej" i miejsca, które w Cieszynie wypracowało swój kapitał symboliczny. Na wernisażu dominowali Ci, którzy kochają Cieszyn z bliska. Tłum, który przybył na zamknięcie, jak twierdziła założycielka Szarej Joanna Wowrzeczka, był większy niż na otwarciu. Można było zobaczyć nawet przedstawicieli władzy. Był to widok zupełnie nieprzystający do wyobrażeń o jakimkolwiek końcu. Wydawało się, że wszyscy oczekiwali raczej na rozwiązanie deus ex machina, które jednak nie nastąpiło.

Potencjału Szarej nie udało się uchwycić na żadnym zdjęciu, ponieważ nie udało się wszystkich zmieścić w kadrze. Podejrzanie dużo osób oskarża dziś pocztę o niedostarczenie ich rzekomej przesyłki, więc wkrótce można będzie zapewne usłyszeć: "byłem w siódmym rzędzie, tylko mnie nie widać". Nawet mecz nie przysłonił faktu, że tamtego wieczoru wypadało być w Szarej. Gest przyjścia był nawet ważniejszy niż wysłanie pocztówki, gdyż jak mantrę można było usłyszeć, że wszystko zależy od potrzeb uczestników kultury.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

Dyskusja wokół galerii Szarej nie powinna urwać się wraz z końcem wystawy, lecz stać się punktem zapalnym dla dyskusji o kulturze. Może taka okazja wydarzy się przy okazji Kongresu Kultury i Komunikacji, który odbędzie się wkrótce w Cieszynie, a stawia sobie za cel wypracowanie postulatów dla miejskiej polityki kulturalnej? Lokalny patriotyzm nie jest cnotą łatwą, wymaga przede wszystkim nieograniczonych pokładów cierpliwości, siły do lobbowania własnych spraw i zdolności do kompromisu.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

W wypadku galerii sztuki współczesnej działającej na poziomie placówki miejskiej argumentacja wydaje się podobna, jak w wypadku debat toczonych wokół TVP Kultura. Nawet przy braku komercyjnych sukcesów powinno się wspierać jej istnienie, dawać kolejnym pokoleniom możliwość korzystania z przywileju, jakim jest posiadanie galerii w sercu miasta.

Jedna z nadesłanych kartek miała postać testu jednokrotnego wyboru:
W Cieszynie:
a. Jest blisko do dwupasmówki
b. Potrafią wykorzystywać kreatywny potencjał mieszkańców
Miastu powinno zależeć, by nikt się w tej kwestii nie wahał.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn

Wszystkie śródtytuły pochodzą z tekstu: Piotr Rypson, "Świat, poczta i samotność" [w:] "Mail art czyli sztuka poczty", wybrał i opracował Piotr Rypson, Akademia Ruchu, Warszawa 1985.

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn, 18.10-28.11.2012

Link do petycji: www.petycjeonline.com
Sprawdź, z jak daleka kochasz Cieszyn: www.mobilems.pl  

"Cieszyn kocham Cię z daleka", Galeria Szara, Cieszyn