Tym razem wrocławskie Centrum Sztuki WRO zaprasza do aktywnego uczestnictwa w poznawaniu historii sztuki nowych mediów poprzez udział w nowatorskiej wystawie "Krótka historia instalacji wideo", rozpoczynającej "cykl wystaw i prezentacji 50-lecia sztuki mediów, zaplanowany na lata 2012 i 2013, który ukaże historyczne osiągnięcia i stadia jej rozwoju"1. Koncepcja ekspozycji oparta została na autorskim projekcie Piotra Krajewskiego, którego ideą jest prezentacja działań i poszukiwań artystów-pionierów sztuki technologicznej w taki sposób, by zaistniały one na nowo w innych realiach i kontekstach, a jednocześnie by nie zatraciły swego pierwotnego przekazu. Dlatego na ekspozycji przedstawiono instalacje, wykonane w większości przez zespół Centrum Sztuki WRO. Można je podzielić na trzy grupy: 1) prace inspirowane realizacjami z przeszłości, 2) instalacje wykorzystujące oryginalne materiały z przeszłości, 3) projekty stricte współczesne.
Pierwszą realizacją - zlokalizowaną na mezzanino - jest "Cross-Feedback-TV", która w swej formie bezpośrednio nawiązuje do słynnej rzeźby wideo "TV-Cross" (1966) koreańskiego twórcy Nam June Paika. Nie bez przyczyny to właśnie Nam June Paik rozpoczyna wystawę - artysta ten uznawany jest za pioniera działań związanych ze sztuką nowych mediów, w tym szczególnie sztuką wideo (w 1965 roku wykonał pierwszą w historii rejestrację obrazu o charakterze artystycznym2).
"Cross-Feedback-TV" składa się z sześciu odbiorników telewizyjnych ułożonych w kształt krzyża, które poddane zostały działaniu fal elektromagnetycznych deformujących obraz na ekranach. Warto pamiętać bowiem, że u zarania działań związanych z technologią artyści skupiali się na badaniach możliwości technologicznych sprzętów, a więc różnorodnym eksperymentom poddawane były zarówno same odbiorniki telewizyjne, jak ich proste funkcje i możliwości czy w końcu fragmenty emitowanych programów tv. Stąd też popularne były realizacje wykorzystujące takie efekty jak zakrzywienie fal w kineskopie czy też luminescencji. Działanie "TV-Cross" Nam June Paika, jak i "Cross-Feedback-TV" wykorzystuje przede wszystkim - tak ważny dla całej wystawy -feedback, popularnie nazywany sprzężeniem zwrotnym. Zjawisko to, "charakterystyczne dla technologii wideo, (...) polega na odkryciu, że układ kamery podłączonej do monitora i skierowanej na jego ekran samoistnie wytwarza zależne od siebie zmieniające się obrazy. Powstały w ten sposób strumień form może zmieniać się w nieskończoność, każde poruszenie kamery powoduje ukształtowanie kolejnych zaskakujących regularnością wzorów"3. Instalacja ta jest w pewnym stopniu realizacją interaktywną, umożliwiającą odbiorcy sterowanie wyświetlanym obrazem. Oprócz "Cross-Feedback-TV" w przestrzeni tej można oglądać także oryginalny pięciominutowy felieton telewizyjny poświęcony działaniom artystycznym Nam June Paika, w którym występuje także czołowy teoretyk mediów Marshall McLuhan. Warto wspomnieć także, że dokument ten pochodzi z 1966 roku i został zrealizowany przez BBC na potrzebę popularno-naukowego programu Tomorrow's World.
Kolejną pracą, obok której nie można przejść obojętnie, jest instalacja "Live/Taped Video Staircase", która nawiązuje do zrealizowanej przez Bruce'a Naumana w 1970 roku pracy "Live/Taped Video Corridor". Realizacja ta jest typem instalacji site-specific, została stworzona do konkretnej przestrzeni. W przeciwieństwie jednak do działania Naumana, instalacja w Centrum Sztuki WRO została usytuowana w łączącym się z klatką schodową holu - a nie w wąskim korytarzu - co uwarunkowane zostało dostępną w instytucji przestrzenią, a także specyfiką samej pracy. "Live/Taped Video Staircase" składa się z dwóch ekranów obrazujących rejestrowaną rzeczywistość, z tym że jeden z nich ukazuje obraz natychmiastowy, drugi opóźniony o ok. dwanaście sekund. Mimo że sprzęt na wystawie jest współczesny, w projektowaniu instalacji wykorzystano opracowane przez Pawła Janickiego oprogramowanie służące naśladowaniu działań "stosowanych w latach 70. urządzeń analogowych opóźniających obieg sygnału"4.
Również instalacja "C-Trend Histogram" pod względem formalnym odnosi się do twórczości jednego z klasyków sztuki mediów Woody'ego Vasulki, i bazuje na powstałym w 1974 roku wideo pt. "C-Trend". Było ono efektem pracy z wynalezionym w 1973 r. urządzeniem nazwanym Scan Processor, które w sprytny sposób skanowało i następnie przetwarzało obraz rzeczywisty tak, by uzyskać graficzne przedstawienie kojarzące się z obrazem oscyloskopowym. W instalacji wrocławskiej (będącej typem instalacji closed circuit), dzięki programistycznym umiejętnościom Pawła Janickiego Scan Processor został zastąpiony cyfrowym odpowiednikiem.
Nieco inną w wydźwięku, a poruszającą kompletnie odmienne zagadnienia jest niewielka rzeźba wideo "Zero" (2006) autorstwa Effie Wu, którą po raz pierwszy można było oglądać w czasie Międzynarodowego Biennale Sztuki Mediów WRO 07. Pod względem estetycznym rewelacyjnie wyważona i malownicza instalacja urzeka formą. Jest to bowiem projekcja sekwencyjnie zaprezentowanego obrazu, który został przedstawiony w formie koncentrycznej. "Ekran projekcyjny wyświetla 360-stopniowy widok dziedzińca złożony z 24 sekwencji obrazów tworzących okrąg. Na zegarze na godzinie 12 (lub też 0) znajduje się kobieta przechodząca przez dziedziniec, co oznacza, że przechodzi z jednej sekwencji w drugą, podczas gdy filmowe tło za nią zmienia się. Wyświetlany obraz i płaszczyzna wolno poruszającego się ekranu projekcyjnego są ze sobą powiązane".5 Praca niezwykła, w subtelny sposób dotykająca tematyki ze, nieskończoności i prawd buddyzmu.
Wzrok widza przykuwa także wabiąca kolorem instalacja "Run Gun Beam Virus", której koncepcja oparta została na powstałej w 1966 r. pracy Paula Sharits'a "Ray Gun Virus". W kontekście tej realizacji bardzo ważne jest zagadnienie RGB, czyli modelu przestrzeni barw podstawowych, tłumaczonego jako Red, Green, Blue. Co ważne, z połączenia tych trzech składowych uzyskać można światło białe, co, bardzo wcześnie odkryte, zostało z powodzeniem zastosowane w różnych technologiach. Paul Sharits interesował się przede wszystkim kolorem, któremu poświęcił wiele swych realizacji. Interesujące nas wideo polega na działaniu, w którym "artysta sfilmował monochromatyczne kartki papieru, tworząc specyficzną optyczną iluzję przez szybką zmianę kolorów"6; w realizacji wrocławskiej inspiracja pracą Sharits'a poszerzona została o zamiar zastosowania autentycznego trójlampowego rzutnika, który ostatecznie zastąpiony został trzema współczesnymi projektorami. Mimo że realizacja ostatecznie uzyskała charakter cyfrowy, jednak bardzo wiernie odwzorowuje tradycyjną metodę wyświetlania obrazu przez wspomniany wcześniej trójlampowy projektor. Działanie instalacji bardzo dobrze zostało opisane na stronie Centrum Sztuki WRO: "Gdy w przestrzeni instalacji zasłaniamy jedną ze składowych, w naszym cieniu sumuje się kolor z dwóch pozostałych rzutników. Na ekranie możemy też obserwować rejestrowany przez kamerę obraz rozłożony na składowe barwy. Instalacja reaguje na ruch oraz dźwięk (np. klaskanie, tupanie), które uruchamiają kolejne poziomy ingerencji w składowe obrazu"7.
Warto zatrzymać się także przy humorystycznej instalacji pt. "Na srebrnym globie" - w której odnaleźć możemy fotografię Zygmunta Rytki przedstawiającą zarejestrowany kadr z transmitowanej niemalże przez wszystkie telewizje świata chwili lądowania człowieka na Księżycu. Wykorzystano tu więc wykonane 20.07.1969 zdjęcie planszy telewizyjnej z widniejącym napisem "Zakończyliśmy transmisję z Księżyca". Fotografia ta w rzeczywistości dopełnia wymowę instalacji i nadaje jej właściwy kontekst, podczas gdy sama praca oparta została na projekcji obrazu pobranego z portalu YouTube rzucanej na pochodzący z przełomu lat 60. i 70. kineskop. Motywem udźwiękowionego filmu jest spacer Neila Amstronga po powierzchni Księżyca, który urzeczywistniony został poprzez obraz projektowany na lekko wypukłą powierzchnię kineskopu czy też - metaforycznie - srebrnego ekranu.
Nie można przejść obojętnie także obok takich instalacji jak: "Concerto for TV Set and the Diode dla Voytka", wykorzystującej oryginalny zapis autorstwa Wojciecha Bruszewskiego pt. "YYAA" (1973), czy "Cybernated Zen", wykorzystujący tezy Norberta Wienera i Marshalla McLuhana.
Niewątpliwie więc nowatorskie podejście Piotra Krajewskiego oraz całej załogi Centrum Sztuki WRO umożliwiło stworzenie atrakcyjnego sposobu prezentacji procesu ewolucji sztuki opartej na technologii, która w "coraz większym stopniu nasycała się nowoczesnymi technologiami medialnymi"8. W dużej mierze ewolucja ta determinowana była rozwojem samego sektora technologicznego, który nieustannie unowocześniany, dostarczał twórcom nowych narzędzi do kreacji artystycznej. Wystawa stanowi zatem swoisty łącznik między zjawiskami mającymi miejsce w latach 70. a praktykami współczesnymi, takimi jak net art czy inne działania digitalne, a zarazem podejmuje "aspekt antropologiczny i kulturoznawczy, gdyż zarówno poprzez dzieła sztuki, jak użyte w nich obiekty kultury materialnej ukazuje modernizacyjne, elektroniczne i cybernetyczne dążenia, aspiracje i wizje leżące u podstaw nowoczesnych społeczeństw opartych na swobodnej komunikacji"9.
"Krótka historia instalacji wideo", Centrum Sztuki WRO, Wrocław, do 6.06.2012.