The Dump – recycling myśli

: Function ereg() is deprecated in /includes/file.inc on line 649.
The Dump – recycling myśli
Projekt The Dump - recycling myśli, który do końca maja oglądać można było w Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia w Gdańsku, był próbą zmierzenia się z problemem współczesnego potopu informacji, którego źródłem są wszechobecne media, a przede wszystkim coraz bardziej powszechny i ogólnodostępny internet, oraz zmianami w postrzeganiu znaczenia artystycznych konceptów, funkcji sztuki, roli artysty. Genezą wystawy był projekt francuskiego artysty i teoretyka Maurice'a Benayoun www.the-dump.net, prowadzony w formie internetowego bloga, „na którym znajdują się koncepty prac w formie teoretycznej, hipotetycznej, pomysły zbyt skomplikowane do realizacji, nie do końca zdefiniowane, przelotne idee, rodzące się codziennie w umyśle artysty".

Taka forma składowania myśli oferuje możliwość aktywnej partycypacji uczestników, stanowiąc pole dla twórczej kreacji, a w wypadku wystawy prezentowanej w Łaźni stała się inspiracją do realizacji wybranych projektów przez zaproszonych artystów, niebędących w większości przypadków pomysłodawcami, raczej wtórnie odtwarzającymi cudze propozycje, filtrującymi je przez własną osobowość twórczą.

The Dump – recycling myśli

The Dump oznacza śmietnik, mało przyjazne, brudne miejsce, gdzie składowane są odpady1 , rzeczy niepotrzebne, przeznaczone do likwidacji. Uczestniczący w projekcie artyści, inspirując się pomysłami zaczerpniętymi z bloga i realizując je na własną modłę, stworzyli nowe jakości artystyczne, nowe artefakty. Można by rzec, że zutylizowali w praktyce, poddali recyklingowi własność intelektualną innego artysty, ratując ją przed niebytem/niewykonaniem, bezużytecznością bądź unicestwieniem w obrębie wirtualnego bloga.

Przez recykling według definicji ustawowej „rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu" 2. „The Dump" jako śmietnisko wywołuje konotacje zdecydowanie pejoratywne, jednakże dzięki podtytułowi „recycling myśli" mieliśmy na wystawie do czynienia z drugim obiegiem pomysłów, które jednakowoż zachowały swoje pierwotne przeznaczenie, jakim jest prezentacja publiczna w kontekście artystycznego wydarzenia, aczkolwiek w nowej, czasem bardziej, czasem mniej przetransformowanej postaci.

The Dump – recycling myśli
Tak jak już zostało wspomniane projekt The Dump istnieje w postaci bloga. Ten od pewnego czasu niezwykle popularny sposób niczym nieskrępowanego, niemoderowanego zewnętrznie komunikowania między ludźmi wyzwala swoistą swobodę wyrażania opinii, dzielenia się spostrzeżeniami, doświadczeniami, marzeniami, fantazjami, nieważne, jak utopijne by się okazały. Zatem forma bloga stanowi także nieograniczone pole dla twórczej wyobraźni, która z jednej strony może zaowocować genialnymi, acz trudnymi do zrealizowania projektami, z drugiej zaś niesie ryzyko zabłądzenia w niezakotwiczonych w rzeczywistości, niezrozumiałych i odległych fantazmatach.

W pracach prezentowanych na wystawie The Dump - recycling myśli uwidoczniły się dwie zasadnicze tendencje. Pierwszą z nich była skłonność do ironii i dystansu zarówno wobec wybranych projektów, jak i wobec rzeczywistości. Ironia z jednej strony stosowana jest jako narzędzie komentowania rzeczywistości, z drugiej strony pozwala na zachowanie bezpiecznego dystansu wobec idei realizowania nie swoich pomysłów, która może powodować pewien konflikt wewnętrzny twórcy. Druga grupa prac odnosiła się bezpośrednio do konceptu śmietniska, chaosu, usiłując z porzuconych resztek skonstruować nowe struktury artystyczne. Co znamienne, pierwsza grupa zasilana była głównie przez artystów zagranicznych. To swego rodzaju fenomen polskich artystów: niechętnie dystansują się nie tylko do rzeczywistości, ale i do własnej twórczości. Ironia w naszym kraju nadal nie jest powszechnie akceptowanym sposobem komentowania świata, a artyści, którzy obrali ją za środek swojego wyrazu, bywają - niesłusznie - bagatelizowani i marginalizowani.

Ekspozycję otwierało wideo angielskiego artysty Dave'a Balla pt.: Gracz w ping-ponga a reszta świata, w którym kobieta w stroju sportowym, z wielkim zaangażowaniem przyjmując profesjonalne pozy, odbija piłeczkę pingpongową, wyczekując w najwyższej koncentracji odpowiedzi nieobecnego współgracza. Według blogu Benayoun „tworzenie jest podobne do gry w tenisa, w której gra się z samym sobą, to ściana/świat odbija piłkę lepiej lub gorzej". Sztuka to zmagania twórcze artysty, zmagania zawsze bardzo indywidualne, osobiste. Jednakże produkt tych zmagań pozbawiony jest sensu, jeśli nie zostanie skonfrontowany z tytułową resztą świata. Wbrew skądinąd pięknemu hasłu „sztuka dla sztuki" bezcelowy akt twórczy, choć może być wzniosły, pozostaje irracjonalny. Świadomie bądź podświadomie artysta tworzy dla kogoś (nawet jeśli tworzy dla samego siebie). I to od reakcji odbiorcy często uzależniony jest sens dalszej pracy twórczej.

The Dump – recycling myśli

„Zawsze marzyłem o byciu na okładce ważnej książki" - ten wpis z bloga zainspirował angielskiego artystę Tom Milnesa. Jego praca Tom wygrywa Tour de France była urzeczywistnieniem tego pragnienia. W trójwymiarowej kolorowej książce wyglądającej jak pamiątka z dzieciństwa artysty Milnes opowiedział historię kolarza, którego konsekwentne działania prowadzą do osiągnięcia upragnionego celu: wygrania Tour de France. Forma niewinnej i pogodnej dziecięcej książeczki potęgowała rozdźwięk między obrazem a treścią, w której zamiast prezentacji szlachetnych modeli zachowań, jak to bywa w takich wypadkach, pojawiały się wątki nieetyczne, poruszające problem dopingu, pychy i sukcesu za wszelką cenę.

Idea dekonspiracji pięknie opakowanej dwulicowości przedstawionej u Milnesa harmonizowała z niezwykle dowcipną, a zarazem szalenie celną pracą Vesny Bukovec, artystki pochodzącej ze Słowenii. Bukovec, inspirowana stroną internetową www.pledgebank.com, stworzoną „by pomagać ludziom robić dobre rzeczy", zobowiązuje się na wzór wpisów na niej zamieszczonych „zmienić świat, ale pod warunkiem, że 10 osób zrobi to samo". Na pięciu prezentowanych plakatach znajdowały się spisane zobowiązania, opatrzone syntetycznymi ilustracjami składanych obietnic, utrzymanymi w konwencji po części plansz dydaktycznych, po części rysunków w podręcznikach dziecięcych. To prześmiewcza demaskacja faktycznej dziecinady zawartej w sformułowaniach odnoszących się zarówno do strefy działań osobistych: I will stop eating junk food for 5 days but only if 5 other people will do the same [Powstrzymam się od jedzenie niezdrowej żywności przez 5 dni, ale pod warunkiem, że 5 innych osób zrobi to samo], czy też bardziej globalnych i humanitarnych: I will send a box of chocolate to women and children suffering from domestic violence in Ukraine but only if 20 other people will do the same [Wyślę bombonierkę kobietom i dzieciom będącym ofiarami przemocy domowej na Ukrainie, ale pod warunkiem, że 20 innych osób zrobi to samo], a stanowiących pozorne i w gruncie rzeczy fałszywe próby czynienia dobra w świecie.

The Dump – recycling myśli

Do grona artystów ironistów prezentowanych na wystawie bez wątpienia zaliczyć można także kolejną Słowenkę, Metkę Zupanič. Jej praca to „interaktywny" labirynt w postaci płachty umieszczony na podłodze pomieszczenia wystawienniczego, którego ścieżkę wytyczają nazwy mniejszych i większych galerii i muzeów Polski i świata, od najmłodszych i najbardziej kameralnych instytucji po te najbardziej prestiżowe, jak MOMA, Bilbao, Tate Modern czy MUMOK, znajdujące się w samym centrum labiryntu. Odbiorca wystawy, podobnie jak artysta w swej karierze zawodowej, miał szansę fizycznie przejść krętą i często skomplikowaną drogę poprzez instytucje sztuki - drogę, która nie musi kończyć się w ścisłym centrum, labirynt, który zawiera wiele ślepych ścieżek, nierzadko oddalających od upragnionego celu.

Część ironizującą wystawy zamykała praca video Łukasza Jastrubczaka Tutorial, zawierająca szczegółowe instrukcje, jak zhakować bloga z pomysłami zainicjowanymi przez Maurice Benayouna, które Jastrubczakowi nie wydały się niczym interesującym. Postawa Jastrubczaka, niegodzącego się na czerpanie z narzuconego banku pomysłów, najsilniej wyłamywała się z projektu, podkreślając skądinąd przewidywalne poczucie indywidualności i przywiązanie do niezależności twórcy, przez wieki społecznie ugruntowane i wręcz wymagane.

The Dump – recycling myśli

Dosłowną odpowiedzią na postawione przez organizatorów pytanie: „Po co produkować nowe idee, kiedy można wykorzystać już istniejące", są prace pozostałej trójki artystów: Kamy Sokolnickiej, Łukasza Ogórka i Agnieszki Chojnackiej. Polem twórczego zainteresowania Kamy Sokolnickiej są relacje między przestrzenią, człowiekiem i przedmiotami, procesy związane z konkretnymi miejscami oraz fenomen horror vacui. Zainspirowana myślą Jeana Baudrillarda , iż, Każdy obraz powinien ujmować coś z rzeczywistości świata, w każdym powinno coś zanikać, nie należy jednak ulegać pokusie unicestwienia i ostatecznej entropii, znikanie powinno pozostać żywe - oto sekret sztuki i uwodzenia", artystka stworzyła swoiste archiwum odpadów - desek, płyt, gwoździ - po montażach kolejnych wystaw w Łaźni, w tym także The Dump-recycling myśli. Dosłownie ze śmieci Sokolnicka stworzyła oryginalną jakość, aranżując przedmioty i tworząc nową ekspozycję, która umieszczona za szklaną szybą przypominała gablotę muzealną, konserwującą rzeczy, z różnych względów warte zachowania.

Instalacja interaktywna Łukasza Ogórka pt. 91.0 MHz za pomocą kieszonkowego radia zapraszała odbiorcę do zabawy technologią, do poszukiwań zupełnie absurdalnych w kontekście przeznaczenia tego nośnika. Użytkownik radia miał bowiem za zadanie znaleźć częstotliwość, na której będzie słyszalna jedynie niczym niezmącona cisza/dźwięki z pomieszczenia, w którym znajdowała się instalacja. Za sprawą tego przewrotnego zabiegu artysta ukazał alternatywne, zaskakujące i intrygujące podejście do dobrze znanych elementów naszej codziennej rzeczywistości.

Na koniec instalacja dźwiękowa Agnieszki Chojnackiej pt. Neverending story. Spróbuj sprawić, by świat był bardziej zrozumiały, nawet jeśli dla ciebie jest zupełnie niejasny, prezentująca czarny pasek na ścianie, z którego dobywały się odgłosy wiatru, mowy ludzkiej, śpiewu ptaków. Po dotknięciu pasek okazywał się dziurą w ścianie, czarną otchłanią, granicą między światem fantazji, który reprezentowany jest przez dźwięki z filmu fantasy Niekończąca się opowieść oraz światem rzeczywistym, znajdującym się po stronie widza, którego zadaniem jest wypełnienie owej ciemnej otchłani własną kreatywnością, za pomocą narzędzi podsuniętych przez artystkę.

Czy analizując prace prezentowane na wystawie The Dump - recycling myśli możemy odpowiedzieć na jedno z kluczowych pytań postawionych w kontekście tego wydarzenia: „Co odróżnia artystów od reszty społeczeństwa?" Zadanie postawione przed nimi, a polegające na wykorzystaniu istniejących już pomysłów innych autorów, z gruntu przeczy ich indywidualności artystycznej. Z drugiej jednak strony idea recyklingu twórczego w sztuce wydaje się doskonałym wręcz rozwiązaniem problemu zwerbalizowanego przed kilkoma laty m.in. przez Supergrupę Azorro, w krótkim haśle „Wszystko już było". Samo słowo recykling zawiera w sobie także ideę cykliczności, pewnej powtarzalnej prawidłowości, będącej cechą wielu dziedzin nauki, w tym historii sztuki, która dobrze zna przykłady wykorzystywania w celach twórczych przedmiotów gotowych, począwszy od Marcela Duchampa, skończywszy na Jeffie Koonsie. Co więcej, historia sztuki doskonale zna przykłady posługiwania się przedmiotami zużytymi, odpadami cywilizacji konsumpcyjnej w celu wytworzenia z nich nowych obiektów artystycznych, co stanowiło dewizę działań francuskich Nowych Realistów z Danielem Spoerri na czele. Zatem pojęcie recyklingu odnieść możemy również do cyklicznej natury historii sztuki, danych idei artystycznych, które co pewien czas powracają, przetworzone i przełożone przez artystów na język czasów im współczesnych. W wypadku wystawy The Dump-recycling myśli jest to koncept eksplorowany w oparciu o język wirtualny, stanowiący podstawę komunikacji w obecnej rzeczywistości.

The Dump - recycling myśli
Artyści: Dave Ball, Vesna Bukovec, Agnieszka Chojnacka, Łukasz Jastrubczak, Łukasz Ogórek, Tom Milnes, Kama Sokolnicka, Metka Zupanič
Kuratorka: Agnieszka Kulazińska
CSW Łaźnia, Gdańsk, 24.04-31.05.2010.
Fot. Archiwum CSW Łaźnia.

The Dump – recycling myśli
The Dump – recycling myśli
  1. 1. Merriam-Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/
  2. 2. Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 628, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach