Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000

Nawet nie ulegając magii liczb, przyznać trzeba, że po 2000 roku obraz współczesnej sztuki polskiej na tyle różni się od tego z lat dziewięćdziesiątych, że domaga się rozpoznania, stworzenia swoistego inwentarza zasobów i przewodnika po nowych terytoriach. Obok kontynuowanej z powodzeniem twórczości uznanych już artystów pojawiły się bowiem liczne, a przy tym intrygujące jakościowo fenomeny.

Zaproponowany przez Jarosława Suchana wielomiesięczny projekt W samym centrum uwagi, realizowany w CSW Zamek Ujazdowski, od początku zakładał przygotowanie po jego zakończeniu publikacji, która w formie leksykonu osobowości polskiej sztuki (uzupełnionego tematycznymi esejami) uchwyci najnowsze i najciekawsze zjawiska w polskiej sztuce wizualnej ostatnich lat. Formuła książki zawierającej rejestr - czy może słownik - artystycznych postaw w najbardziej praktyczny i najmniej tendencyjny sposób wypełni lukę na rynku wydawnictw poświęconych polskiej sztuce współczesnej. Będzie przy tym respektować wyjątkową różnorodność, polimorficzność tej dziedziny. Oczywiście należało znacząco rozszerzyć zakres prezentowanych w książce zjawisk, bo nawet tak rozległe przedsięwzięcie wystawiennicze jak W samym centrum uwagi miało swoje przestrzenne i czasowe ograniczenia. W rezultacie prezentujemy 71 postaw, a staraliśmy się, by różnorodna ich materia znalazła odzwierciedlenie także w sposobie opisu i interpretacji. Udało się nam zgromadzić teksty 38 autorów prezentujących najróżniejsze perspektywy i style refleksji nad sztuką. Jednocześnie stale mieliśmy na uwadze, że potrzebna jest książka użyteczna nie tylko dla profesjonalistów, ale także dla coraz liczniejszego grona osób zainteresowanych szeroko rozumianą kulturą wizualną. Stąd preferencja dla przystępnego sposobu prezentacji i troska o rzeczowe przedstawienie możliwie największej liczby istotnych informacji.

O bogactwie życia artystycznego w Polsce po 2000 roku może świadczyć choćby poczucie niedosytu (i dyskomfortu), jakie odczuwamy, nie mogąc pomieścić w tej publikacji jeszcze większej liczby sylwetek artystów. Chcemy podkreślić, że dokonany wybór nie ma charakteru pokoleniowego, ale wynika z charakteru aktywności artystów i pojawienia się nowych wątków i perspektyw w ich twórczości.

Te zagadnienia zarysowują eseje tematyczne, poprzedzające Leksykon. Konstruują one narracje i struktury pojęciowe obejmujące materiał w nim zawarty, ale też niejednokrotnie wykraczają poza jego zakres. Eseje są w pewnym sensie pochodną pracy zespołu, jakiego zapewne nie udałoby się stworzyć bez doświadczenia przy pracy nad pismem "Obieg".

Niezależnie jednak jak przekonujące dla czytelników będą ujęcia nowych zjawisk polskiej sztuki zawarte w Esejach, mogą oni, korzystając z danych zawartych w Leksykonie, szukać własnych tropów interpretacyjnych. Książka ma bowiem strukturę elastyczną i interpretacyjnie niedomkniętą.

Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000

My sami nie oparliśmy się pokusie wprowadzenia w Leksykonie struktury wyodrębniającej kategorie czy może raczej hasła-klucze. Są one wynikiem dyskusji w gronie kuratorów pracujących nad kolejnymi odsłonami projektu W samym centrum uwagi, a także obserwowania, jak pewne przyjęte kategorie okazywały się nie w pełni adekwatne do zrealizowanych wystaw. Było to nie tylko efektem ewolucji twórczości poszczególnych artystów, lecz także wynikało ze specyfiki prezentowanych dzieł, które tak często przynależą do kilku porządków wyobrażeniowych jednocześnie, a w żadnym z nich nie dają się w pełni zamknąć. Później, praktycznie na każdym etapie pracy nad publikacją, przychodziło nam stwierdzić, że niektóre - na pozór solidnie ugruntowane - kategorie są jednak konstrukcjami zawodnymi. Mimo to staraliśmy się znaleźć określenia głównych składników pojęciowej i emocjonalnej przestrzeni polskiej sztuki aktualnej. Pod przyjętym tu podziałem na cztery kategorie podpisujemy się z pełnym przekonaniem, choć mamy świadomość, że nie proponuje on granic ostrych i bezdyskusyjnych.

Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000

I
Dla działu pierwszego najważniejszym pojęciem jest malarstwo, ale już nie tylko rozumiane jako konkretne medium wypowiedzi, lecz jako czynnik stymulujący twórczość, która nie zawsze jest wyłącznie malarstwem. Dlatego tę pierwszą sferę nazwaliśmy przestrzenią oddziaływania hormonu malarstwa. Funkcją hormonu jest regulowanie czynności i modyfikacja cech strukturalnych tkanek. Malarstwo nie jest już dziś może najważniejszą ze sztuk wizualnych, wygenerowało jednak w swojej historii wysoką rangę obrazu i dalej jako hormon oddziałuje na rozległą przestrzeń obrazowania, w której obok obrazów malowanych (pictura), mamy imaże (imago) - obrazy wytwarzane mechanicznie, obrazy wyobrażone i obrazy spostrzeżone. W tej sferze najważniejszą rolę pełni patrzenie, które przenika się z czytaniem, analizowaniem, dążeniem do syntezy oraz refleksją nad postrzeganiem i produkcją wyobrażeń.

Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000

II
Drugą sferę sztuki wyznacza rodzaj gry z rzeczywistością pozaartystyczną oparty na zawierzeniu wyobraźni, marzeniu, symulacji i widmom. Tytuł cyklu prac Katarzyny Kozyry W sztuce marzenia stają się rzeczywistością najtrafniej wyraża to przekonanie o sile i możliwościach sztuki, która pozornie kwestionując zastane realia (społeczne, kulturowe, osobowościowe), przez wprowadzenie elementów wytworzonych przez fantazję, dokonuje przenikliwej tych realiów wiwisekcji. To sztuka, która w swej sztuczności odnajduje rację dla wywrócenia rzeczywistości podszewką na wierzch. Odkrywa, że i sama rzeczywistość jest rodzajem fantazmatu możliwym do potraktowania jako medium wypowiedzi i odskocznia dla bezkompromisowej kreacji.

Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000

III
Wywodząca się z artystycznego undergroundu grupa Twożywo, odbierając ufundowaną przez establishment nagrodę Paszport Polityki, przewrotnie wyraziła pozdrowienia dla Systemu, z którym prowadzi przecież podjazdową walkę. Ten gest kontrkulturowego podmiotu może służyć jako znak symbol postaw artystów prowadzących działania wobec systemu kultury podejmowane z radykalnie realizowanym zamiarem przekształcenia go od wewnątrz.

Polityczny potencjał tej sztuki przyjmuje różną postać i natężenie, ale niewątpliwie wskazuje obszary życia społecznego, w których występuje domagająca się zmiany opresja lub absurd.

Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000

IV
Interesującym zjawiskiem ostatnich lat jest sztuka podejmująca szczególny rodzaj dialogu z historią. Sztuka ta bada w jaki sposób historia obecna jest w kulturowej świadomości i jak ulega kształtowaniu przez kulturę popularną, mieszającą fikcje z rzeczywistością. Analogicznie do pojęcia dekonstrukcji nurt ten można określić jako sztukę dehistoryzacji. To rodzaj reinterpretacji historii, ale i swoistej terapii historycznych traum przez sztukę, która gotowa jest sięgnąć nawet po fikcję, by ujawnić mechanizmy symulacji historii. Wnika w zbiorową pamięć i wyobrażenia historii, dążąc do dyskusji o procesie ich konstruowania i poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czym jest historia.

Przestrzeń nowych zjawisk w sztuce polskiej tworzą przenikające się konstelacje aktywności artystycznych. Obrazuje je rodzaj schematycznej mapy umieszczonej między Esejami i Leksykonem. Jeśli choć w części będzie ona pomocna w nawigacji przez sztukę, zadanie, jakie sobie postawiliśmy, będzie spełnione. Życzymy interesującej podróży.

Grzegorz Borkowski, Adam Mazur, Monika Branicka

Projekt graficzny publikacji: Marianna Dobkowska, Krzysztof Bielecki

Nowe Zjawiska W Sztuce Polskiej Po 2000