Linie lotnicze (2008)
pokaz filmu Joanny Rajkowskiej
prowadzenie dyskusji: Kaja Pawełek
17.05.2009 [niedziela], g. 18

Latarnia dla Lampedusy (2008- )
Prezentacja projektu Thomasa Kilppera
prowadzenie dyskusji: Kaja Pawełek
30.06.2009 [wtorek], g. 18

Warszawa, Lubelska 30/32, wstęp wolny

Eksterytoria. W poszukiwaniu momentów wspólnoty to dwie prezentacje niedawno powstałych bądź wciąż realizowanych projektów publicznych oraz rozmowy z artystami - Joanną Rajkowską i Thomasem Kilpperem. Obydwa projekty są mocno powiązane z kontekstem społecznym i politycznym miejsc, w których zostały czy mają być zrealizowane: wewnętrznie skonfliktowanych Węgier, gdzie w siłę rośnie skrajna prawica oraz naznaczonej stygmatem nielegalnej migracji małej włoskiej wyspy Lampedusa, położonego najbliżej Afryki granicznego punktu „twierdzy Europa".

W obydwu projektach artyści wykraczają poza obszar krytyki czy samej diagnozy i proponują konkretne działanie, krok w kierunku zmiany i propozycji przyszłego kształtu społeczności. W ich koncepcjach zawarty jest element prowokacji - Joanna Rajkowska organizuje absurdalną wycieczkę leciwym samolotem dla alternatywnej węgierskiej reprezentacji ponadnarodowej, a Thomas Kilpper proponuje budowę latarni morskiej dla włoskiej Lampedusy, służącej do nawigacji dla statków szalup nielegalnych imigrantów. Jednocześnie jednak propozycje te idą dalej - artystyczny gest zakłada potencjalny realny efekt jako przekroczenie dotychczasowego status quo. W obydwu projektach wkroczenie na nowe terytorium związane jest z podjęciem ryzyka a także myśleniem o wspólnocie jako formacji składającej się z pojedynczych, fizycznych ciał w określonej przestrzeni. Ciał, mimo że sobie obcych, a jednak, nawet mimowolnie, zdolnych do stworzenia nowych konstelacji. Nie ma tu naiwnej wiary w uniwersalne rozwiązania, ale jest przekonanie o konieczności szukania miejsc, sytuacji i momentów, kiedy to świadome i nie wyparte współistnienie będzie miało szansę się zdarzyć.

Dwukanałowa projekcja video Joanny Rajkowskiej zatytułowana Linie lotnicze powstała podczas pobytu rezydencyjnego artystki w Budapeszcie w 2008 roku i jest zapisem projektu publicznego tam zrealizowanego.

„Jest takie piękne węgierskie słowo külföldi, które oznacza cudzoziemca. Każdy, kto nie jest Węgrem, jest külföldi, nikt dokładnie nie wie, co to znaczy, może Węgrzy wiedzą, ale ja jestem külföldi" - mówi jeden z bohaterów filmu. Rajkowska zebrała grupę ludzi o określonej społecznej tożsamości - obcokrajowców mieszkających na Węgrzech, bezdomnego, geja, lesbijkę, Cyganów, Żyda oraz dwóch reprezentantów ugrupowań należących do węgierskiej skrajnej prawicy i zaprosiła ich do odbycia wspólnego lotu starym radzieckim samolotem nad Budapesztem. Kontrapunktem dla narracji o tej przedziwnej wycieczce jest obraz dokumentujący uroczystość zaprzysiężenia nowych członków prawicowej Straży Węgierskiej. Trzęsący się samolot, do którego pilota pasażerowie mają bardzo ograniczone zaufanie staje się dosłownie mikroprzestrzenią Węgier - w pierwszej scenie artystka nalepia na jego boku napis: ‚Magyarorszag‘ - a pasażerowie to przedstawiciele społeczeństwa, tyle, że reprezentujący jego mniejszość. Jak pisze Rajkowska: „W Liniach lotniczych polityka jest rozumiana w sensie fundamentalnym - jako pytanie w jaki sposób ludzie dzielą daną im przestrzeń jako grupa, a precyzyjniej - jak w tej przestrzeni ludzkie ciała względem siebie się zachowują", a projekt mówi o „konieczności takiej organizacji państwa, w którym absolutnie wszyscy mają swoje miejsce. Ponieważ nie ma innej alternatywy, jak pomieścić wszystkich pasażerów na pokładzie samolotu".

Produkcja: Galeria Trafo, w ramach programu Unii Europejskiej Land of Human Rights oraz Programu Kultury Unii Europejskiej

Kooperacja: nka [Nemzeti Kulturalis Alas], Instytut Kultury Polskiej, Fundacja Moc Sztuki, Mak Nite, Fundusz Wyszehradzki (rezydencja), Galeria Impex (rezydencja)

Projekt Thomasa Kilppera to idea budowy latarni morskiej na włoskiej Lampedusie, umożliwiającej lepszą nawigację w nocy i pomagającej uniknąć roztrzaskania czy zagubienia statków i szalup nielegalnych imigrantów próbujących dostać się do Europy. Jak mówi artysta, ma to być również komunikat „Jesteśmy tutaj, nie ukrywamy się". Dla mieszkańców Lampedusy budynek mógłby być miejscem spotkań i centrum kultury, a lokalny burmistrz, w przeciwieństwie do negatywnie nastawionych władz centralnych, podchwycił ideę i zaproponował połączenie latarni z Muzeum Migracji. Projekt Kilppera przypomina również o rozdzieleniu wymiaru indywidualnego od politycznego, sprzyjającemu marginalizowaniu i przekształcaniu w świadomości Europejczyków procesów migracji. Model latarni w różnych wersjach prezentowany był już w kilku galeriach we Włoszech.

Joanna Rajkowska, artystka, autorka projektów publicznych, m.in. warszawskich Pozdrowień z Alej Jerozolimskich (2002) i Dotleniacza (2007), filmów wideo, fotografii, warsztatów. Najnowsze prace to Terytoria (2009), cykl fotomontaży powstały w szwajcarskim Bernie oraz Nietoperz (2009), planowany jako projekt publiczny tamże.

Thomas Kilpper, artysta, mieszka i pracuje w Berlinie. Znany z prac, które stanowią artystyczne interpretacje specyficznych społecznych i politycznych uwarunkowań. Jego prace pokazywane były m.in. w South London Gallery, Generali Foundation w Wiedniu, Schirn Kunsthalle oraz Schirn Kunstverein we Frankfurcie oraz Badischer Kunstverein w Karlsruhe. Aktualnie przygotowuje we współpracy z Neuer Berliner Kunstverein linoryt o poiwerzchni 800 metrów kwadratowych na piętrze budynku mieszczącego niegdyś główną siedzibę Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego (Stasi) w Berlinie Wschodnim.

Kaja Pawełek, historyczka sztuki, kuratorka, pracuje w CSW Zamek Ujazdowski. Interesuje się szczególnie interdyscyplinarnym i eksperymentalnym obszarem interakcji pomiędzy sztukami wizualnymi, przestrzenią publiczną oraz architekturą i miastem, publikacjami oraz nowymi formami współdziałania, samoorganizacji i dystrybucji produkcji artystycznych. Publikuje w magazynie „Obieg" oraz „Architektura & Biznes".