Opublikowaliśmy już dziesięć indywidualnych podsumowań roku 2013, które napisali dla nas autorzy „Obiegu". Wiemy jednak, że zbiorowa wyobraźnia domaga się zawsze jakiegoś „podsumowania podsumowań", kropki nad „i".

Zaprzyjaźnione redakcje zaproponowały już swoje ogólne podsumowania - czy to w postaci zestawienia kilku najbardziej charakterystycznych zjawisk minionego roku, czy skrupulatnego wyliczenia w porządku alfabetycznym tego, co najciekawsze. My jednak nadal wierzymy w magiczną moc konkursów i rankingów, dlatego w tym roku proponujemy ranking „Obiegu" oparty na kilku wyrazistych kategoriach, od najbardziej interesujących artystów zaczynając, a na najbardziej nowatorskich instytucjach publicznych kończąc. Chcąc odcedzić to, co mniej istotne, od tego, co kluczowe, poprosiliśmy cenionych przez nas krytyków i kuratorów o wypełnienie ankiety, a następnie zestawiliśmy wyniki. To, co znajdziecie niżej, jest wypadkową poglądów osób o różnych poglądach. Mimo silnej pokusy powstrzymaliśmy się od jakiejkolwiek ingerencji w to zestawienie. Nie dołączyliśmy też naszych ankiet do puli. Miłej lektury.

Grzegorz Borkowski, Marcin Krasny, Stach Szabłowski

11 najbardziej interesujących artystów
Typowali: Przemysław Chodań, Dorota Jarecka, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz, Anna Theiss

W najważniejszym z naszych zestawień nie ma niespodzianek, choć może zaskakiwać niezbyt wysoka średnia wieku. Poza Cezarym Bodzianowskim bowiem wszyscy najciekawsi artyści z tej listy są - co tu dużo mówić - dość młodzi. Czy to znaczy, że pojęcie Młodej Sztuki jeszcze się - nomen omen - nie zestarzało? Warto odnotować, że niektórzy z nominujących na pierwszych miejscach obsadzili artystki, które na listach pozostałych członków naszego jury się nie znalazły: Ewę Axelrad i Aleksandrę Polisiewicz. Bezapelacyjnie najwięcej punktów zdobył jednak Konrad Smoleński, artysta, który w zeszłym roku głośno (dosłownie) reprezentował Polskę na biennale w Wenecji. Na drugim miejscu znalazła się Agnieszka Polska, która na ostatnim konkursie „Spojrzenia" zaprezentowała intrygujący film stworzony we współpracy z kuratorem MSN Sebastianem Cichockim, a trzecie miejsce zajął podziwiany za przywrócenie rzeźby współczesnej sztuce Olaf Brzeski. Do końca stycznia jego „manifest artystyczny" można oglądać w galerii Raster. Tymek Borowski, Izabela Tarasewicz i Honza Zamojski, którego wystawę można jeszcze oglądać w Zachęcie, nie dziwią; Karol Radziszewski, jako człowiek renesansu, znalazł się również w naszym rankingu najciekawszych kuratorów.

1. Konrad Smoleński
2. Agnieszka Polska
3. Olaf Brzeski
4. Łukasz Jastrubczak
5. Tymek Borowski
6. Magda Starska ex aequo z Bownikiem
8. Izabela Tarasewicz ex aequo z Cezarym Bodzianowskim
10. Honza Zamojski
11. Karol Radziszewski

9 najbardziej przekonujących wystaw
Typowali: Przemysław Chodań, Dorota Jarecka, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz, Anna Theiss

Z naszego rankingu wynika, że najciekawsze instytucje (punkt ostatni tego materiału) są poza stolicą - w Białymstoku, w Tarnowie, w Zielonej Górze - jeśli jednak chodzi o najciekawsze projekty wystawowe, zostajemy w Warszawie i chodzimy przede wszystkim do Zachęty, Zachęty i Zachęty. I jeszcze raz do Zachęty - według autorów naszego rankingu jest to instytucja, która produkuje najlepsze wystawy w Polsce, i to raz za razem. Naprawdę interesująco robi się jednak, kiedy popatrzymy nie na to, gdzie się podobało, lecz co się podobało. A podobały się przede wszystkim solowe prezentacje solistów i solistek, oryginałów, outsiderów, artystów i artystek osobnych. Grzeszykowska, Brzeski, Antonisz, Rosenstein, Bujnowski - to twórcy bardzo różni, grupa rozciągnięta szeroko w artystycznej czasoprzestrzeni, ale wszyscy oni są zatopieni w swoich estetykach, eksperymentach i fascynacjach, bardziej zajęci „robieniem nowych światów, zamiast dać spokój", niż uczestniczeniem w aktualności. Dziewiątka najbardziej przekonujących wystaw to także wybór, w którego brzmieniu daje się wyłowić konserwatywną nutę. Występują w nim albo artyści historyczni, albo współcześnitacy, którzy zajmują się tradycyjnymi praktykami: warsztatowa rzeźba, malarstwo sztalugowe, rysunek, narracja. Tradycyjne, wręcz odwieczne, są również egzystencjalne tematy poruszane na najlepszych wystawach 2013. A więc wyraziste indywidualności, mocno zarysowana figura autora, tradycyjne media, prawdziwa i to niekoniecznie najnowsza sztuka - takie rzeczy, według rankingu, przekonywały nas w 2013 najskuteczniej.

1. „Mapa. Migracje artystyczne a zimna wojna" w Zachęcie, Warszawa
2. „Śmierć i dziewczyna" Anety Grzeszykowskiej w Zachęcie, Warszawa
3. „Samolub" Olafa Brzeskiego w CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
4. „Magazyn Luxus" w Muzeum Współczesnym, Wrocław
5. „Erna Rosenstein, Organizm" w Art Stations, Poznań
6. „Doing Gender" Natalia LL w galerii lokal_30,Warszawa
7. „Arsoniści" Rafała Bujnowskiego w Rastrze, Warszawa
8. „Antonisz: Technika jest dla mnie rodzajem sztuki" w Zachęcie, Warszawa
9. „Domy srebrne jak namioty" w Zachęcie, Warszawa

11 najbardziej niekonwencjonalnych kuratorów
Typowali: Przemysław Chodań, Dorota Jarecka, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz

W tym zestawieniu najbardziej zaskakuje to, że na pierwszym miejscu znalazła się kuratorka, która w zeszłym roku zrobiła jedną wystawę, „Domy srebrne jak namioty", a obecnie pracuje w Królikarni. Najwidoczniej wystawa w Zachęcie spotkała się z bardzo dobrym odzewem. Dwa kolejne miejsca zajmują kuratorzy związani z łódzkim Muzeum Sztuki - Daniel Muzyczuk oraz Jarosław Lubiak. Na liście znalazło się również troje artystów - Zbigniew Libera, który w roli kuratora wystąpił we wrocławskim BWA, Jadwiga Sawicka, która realizowała wystawy wraz z Ewą Łączyńską-Widz oraz Karol Radziszewski. Poza nimi pierwsze miejsca na swoich listach trzy nasze ekspertki przyznały Agnieszce Tarasiuk, Patrycji Ryłko oraz Ewie Toniak.

1. Monika Weychert-Waluszko
2. Daniel Muzyczuk
3. Jarosław Lubiak
4. Joanna Warsza
5. Zbigniew Libera ex equo z Joanną Zielińską
7. Karol Radziszewski
8. Ewa Łączyńska-Widz & Jadwiga Sawicka
9. Krzysztof Gutfrański ex aequo z Joanną Kordiak-Piotrkowską
11. Michał Woliński

6 najbardziej ekscytujących wydarzeń związanych ze sztuką
Typowali: Przemysław Chodań, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz, Bogna Świątkowska, Anna Theiss

To, co Iwo Zmyślony w swoim podsumowaniu nazwał „inwazją polskich artystów i kuratorów na Biennale w Wenecji", w naszym rankingu najbardziej ekscytujących wydarzeń znalazło się na pierwszym miejscu. Na drugim - Warsaw Gallery Weekend, który mimo narzekania krytyków okazał się niezwykle ważną imprezą zeszłego roku, wzmocniony galeriami przybyłymi do stolicy z Poznania i wypełniony prezentacjami nie tylko artystów młodych, ale też w dużej części klasykami neoawangardy, dopiero teraz odkrywanymi przez rynek sztuki. Na trzecim miejscu uplasowało się rozpoczęcie działalności czasopisma założonego przez naszych niedawnych redakcyjnych kolegów, pod auspicjami Wydziału Zarządzania Kulturą Wizualną ASP. Zeszły rok zwieńczony został przez elektryzującą informację, że jedno z największych europejskich wydarzeń artystycznych będzie kuratorowane przez Polaka.

1. Polacy na weneckim Biennale: pawilon gruziński kuratorowany przez Joannę Warszę, Konrad Smoleński w pawilonie polskim i inni
2. Rozwój Warsaw Gallery Weekend
3. Założenie magazynu „Szum"
4. Performans „Ann Lee" Tino Sehgala podczas poznańskiego festiwalu Malta ex aequo z założeniem wydawnictwa Mundin Grażyny Kulczyk i Honzy Zamojskiego
6. Adam Szymczyk kuratorem najbliższych documenta w Kassel

8 najbardziej żenujących wydarzeń
Typowali: Przemysław Chodań, Dorota Jarecka, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz, Anna Theiss

W najbardziej chyba elektryzującej kategorii nasz wydawca - Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski - zajmuje niestety dwa pierwsze miejsca. Na trzecim znajduje się inna instytucja mająca problemy związane z dyrektorem, a raczej jego brakiem. Dalej jest to, czego można było się spodziewać: spalenie instalacji Julity Wójcik, działalność jednego z młodych domów aukcyjnych, który w odpowiedzi na dotyczące jego poczynań artykuły wysyłał listy z pogróżkami prawników (również nam) oraz - podobnie żywo reagująca na krytykę - szczecińska Trafostacja, a także krakowskie Muzeum Narodowe, które niespodziewanie odwołało wielką wystawę. Listę zamyka pismo o sztuce „Arteon". Zapewne z podobnych powodów, z jakich zostało skrytykowane przez Łukasza Gorczycę w „Dwutygodniku".

1. Konflikt między pracownikami i dyrektorem w CSW Zamek Ujazdowski
2. Protest przeciwko „Adoracji" Jacka Markiewicza, pokazanej na wystawie „British British Polish Polish" w CSW Zamek Ujazdowski
3. Odwołanie przez władze Poznania konkursu na dyrektora Arsenału oraz późniejsze zamieszanie wokół tej instytucji
4. Spalenie „Tęczy" Julity Wójcik
5. Działalność Abbey House
6. Konflikty związane z Trafostacją Sztuki w Szczecinie oraz zaskarżenie Agaty Zbylut i Kamila Kuskowskiego przez spółkę Baltic Contemporary
7. Odwołanie wystawy „Chłopiec rośnie na rycerza. Reprezentacje męskości w kulturze polskiej od schyłku XVIII w. do dziś" Ewy Toniak w Muzeum Narodowym w Krakowie
8. Magazyn „Arteon" pod kierunkiem Piotra Bernatowicza

4 najlepiej zapowiadających się artystów
Typowali: Przemysław Chodań, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz, Anna Theiss

W tej kategorii panowała najmniejsza zgodność, stąd wyłoniliśmy jedynie czwórkę artystów. Co ciekawe, cała pierwsza trójka prezentowana była ostatnio we wrocławskim BWA. Martin i Orłowski na wystawie „Kurator: Libera", a Poniatowski (otrzymał główną nagrodę) w konkursie Gepperta. Na pierwszych miejscach ankiet znalazły się także nazwiska Jakuba Karwowskiego, Tomasza Koszewnika, Dominika Ritszela, Justyny Górowskiej i Mikołaja Moskala.

1. Honorata Martin
2. Franciszek Orłowski
3. Cezary Poniatowski
4. Milena Korolczuk

10 najbardziej inspirujących prywatnych galerii
Typowali: Dorota Jarecka, Izabela Kowalczyk, Wojciech Kozłowski, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Anna Theiss

Tutaj nie ma niespodzianek. Świeża krew w Warszawie, czyli emigranci z Poznania zajęli trzy pierwsze miejsca; choć zauważamy, że w 2013 roku więcej mówiło się o przeprowadzkach galerii niż o pokazywanych w nich wystawach. Faworyci wszelkich rankingów, Raster i Fundacja Galerii Foksal, miejsca dopiero piąte i szóste, co oznacza, że zmiana warty postępuje powoli, lecz nieubłaganie.

1. Dawid Radziszewski
2. Stereo
3. Starter
4. lokal_30
5. Raster
6. FGF
7. Leto
8. Fundacja Archeologii Fotografii
9. Pola Magnetyczne
10. Piktogram

11 najbardziej nowatorskich instytucji publicznych
Typowali: Dorota Jarecka, Izabela Kowalczyk, Adriana Prodeus, Magda Roszkowska, Maria Rubersz, Anna Theiss

Tarnów, Białystok, Zielona Góra - w tych miastach znajduje się pierwsza trójka najbardziej nowatorskich instytucji 2013. Czy w Polsce tworzy się nowa, zdecentralizowana geografia artystyczna, tak jak parę lat temu miało to miejsce w teatrze? Tak czy inaczej stołeczne potęgi instytucjonalne znalazły się poza pierwszą trójką, CSW Znaki Czasu z Torunia oceniane jest wyżej niż MSN, nie mówiąc już o CSW Zamek Ujazdowski, który w ogóle nie zmieścił się w zestawieniu. Obrazu dopełniają aż dwie (i zarazem obydwie) główne instytucje artystyczne z Wrocławia. A zatem co z tą Warszawą? Życie toczy się gdzie indziej? Co innego powiedzieliby zapewne galerzyści komercyjni, którzy uważają dla odmiany, że poza stolicą w ogóle nie ma życia... Tak naprawdę wydaje się, że zdecentralizowana mapa instytucjonalna jest bardziej projektem niż aktualną rzeczywistością - ale projektem, który może zrealizować się w niedalekiej przyszłości. Wówczas miasto stołeczne Warszawa zawsze jeszcze będzie mogło pozostać stolicą komercji, zarządzaną przez konsorcjum WGW...

1. BWA Tarnów
2. Galeria Arsenał, Białystok
3. BWA Zielona Góra
4. Zachęta, Warszawa
5. Muzeum Rzeźby Królikarnia, Warszawa
6. CSW Znaki Czasu, Toruń
7. BWA Wrocław
8. Muzeum Współczesne Wrocław
9. MSN, Warszawa
10. Instytut Sztuki Wyspa, Gdańsk
11. Muzeum Sztuki w Łodzi

Polecamy także lekturę podsumowań minionego roku współpracujących z nami krytyków:

Mikołaj Iwański, Piłka zwrotna

Przemysław Chodań, O duszy oraz o jej braku

Iwo Zmyślony, Podsumowanie 2013

Grzegorz Borkowski, Ranking miast na mapie „Obiegu"

Paweł Leszkowicz, W końcu się skończył!

Izabela Kowalczyk, Instytucje i sztuka w 2013

Marcin Doktor Polak, Upadki i wzloty sztuki polskiej w roku 2013

Paulina Olszewska, Berlin. Podsumowanie roku 2013

Anastasia Nabokina, Między „Czarnym kwadratem" Malewicza a „Fiksacją" Pawlenskiego. Rok 2013 w Moskwie

Ewelina Chwiejda, „Klasycy współczesności" vs Młodość ze Wschodu. Rok 2013 w Paryżu