W sztuce polskiej po 2000 r. można zauważyć wyraźne zainteresowanie historią najnowszą, okresem II wojny światowej, czasami totalitarnymi. Odnajdziemy w tej twórczości również szczegółowe problemy związane ze stosunkami polsko-żydowskimi czy polsko-niemieckimi. Pojawia się kwestia pamięci oraz przepracowania minionych traum. Zainteresowanie historią wskazuje na to, iż próbujemy sobie poradzić z niedawną przeszłością, po której rany wciąż jeszcze pozostają niezagojone. Zaś rozpoznanie naszej własnej przeszłości może nam pozwolić na zrozumienie siebie oraz - jak w przypadku psychoanalizy - na rozpoznanie źródeł aktualnych problemów i uleczenie - z niepamięci i niewiedzy. Historia jest więc wyzwaniem zarówno dla badaczy, jak i dla artystów, którzy nie tyle pytają o fakty historyczne, ile o sam proces konstruowania historii, sposoby jej wykorzystania i używania.

I dlatego aktualny numer artmixa poświęcamy tej problematyce: rekonstruowaniu i dekonstruowaniu historii.

O historii sztuki Europy Wschodniej pisze Piotr Piotrowski, wskazując na wewnętrzne zróżnicowanie rozwoju sztuki w poszczególnych krajach Bloku Wschodniego ze względu na różne strategie ideologiczne: od polityki autonomii - do autonomii polityki. Badacz ten zainteresowany związkami sztuki i polityki, śledzi je tym razem pod kątem tego, co Louis Althusser określał Ideologicznym Aparatem Państwa.

O konstruowaniu aktualnej mapy Europy Wschodniej pisze z kolei Katarzyna Pabijanek, wskazując na mikrohistorie prezentowane przez kuratorski kolektyw WHW pochodzący z Chorwacji. Kuratorki WHW jako cel obierają sobie właśnie problematyzowanie historii, ujawnianie związków polityki, ekonomii i sztuki. W swej działalności nie prezentują żadnej ujednoliconej wizji Europy Wschodniej, skupiają się raczej na mikronarracjach i dekonstruowaniu stosunków władzy.

Problemu mechanizmów pamięci dotyczą dwa następne teksty. Ewa Domańska analizuje "Pozytywy" Zbigniewa Libery w kontekście teorii Michela Foucaulta, ale również ideologii Louisa Althussera, wskazując na opór, jaki stawiają te prace systemowi władzy. O pamięci i postpamięci pisze Iza Kowalczyk w tekście o filmach Artura Żmijewskiego z Izraela, które zostały przypomniane podczas wystawy tego artysty w Instytucie Sztuki Wyspa (24.10-22.11.06). Autorka najwięcej uwagi poświęca "Lisie", wskazując na uwikłanie jednostki w historię. Postawę Lisy można odczytać między innymi w kontekście "odkupienia", jak pisał o tym historyk Hans Gumprecht.

Problem rekonstrukcji historii pojawia się w tekście Ewy Toniak na temat "Wartopii" Aleksandry Polisiewicz prezentowanej aktualnie w Galerii Le Guern (19.12.06-17.02.07). Sama historia bywa często rekonstrukcją rekonstrukcji, i tak też dzieje się w tekście Toniak, która próbuje zrekonstruować pracę twórczą artystki, która w "Wartopii" rekonstruuje totalitarne wizje zabudowy Warszawy. Ten tekst dotyczy też problemu miejsc i kryjących się za nimi historii.

O pamięci miejsca mówi również tekst Moniki Kowalskiej, Grzegorza Kowalskiego i Zbigniewa Sejwy, zamieszczony w ramach prezentacji, które pojawiają się w każdym numerze artmixa, gdzie autorzy piszą o swoich pracach. W tym przypadku autorzy opowiadają o swoim projekcie "Wspomnienia z miasta L." - filmie dokumentalnym rekonstruującym zmierzch miasta Landsberg nad Wartą (dzisiejszy Gorzów Wielkopolski).

Film budzi duże emocje. Jego przekaz może oburzać i denerwować, kwestionując "oficjalną", martyrologiczną, wersję "naszej" historii. Ale też niepokojąco zachwyca, bo każe nam stanąć po stronie przedstawicieli narodu zbrodniarzy, wczuć się w ich sytuację, spojrzeć na historię, na doświadczenia tamtych czasów w taki sposób jak oni to przedstawiają, a więc przyjąć ich wersję, która jest antagonistyczna do naszej. Ten film ujawnia zarazem, że historia jest obszarem pełnym sprzeczności, naznaczonym konkretnymi ludzkimi losami.

Iza Kowalczyk, Edyta Zierkiewicz

Spis treści:

Piotr Piotrowski, Śladami Louisa Althussera. O polityce autonomii i autonomii polityki w sztuce Europy Wschodniej

Katarzyna Pabijanek, Białe plamy i czarne kwadraty, albo konstruowanie mapy Europy Wschodniej

Ewa Domańska, Czy Libera mógłby nas jeszcze uratować?

Iza Kowalczyk, Pamięć i postpamięć w filmach Artura Żmijewskiego z Izraela

Ewa Toniak, Wojna, utopia i miasto

Prezentacje:
Monika Kowalska, Grzegorz Kowalski, Zbigniew Sejwa, Wspomnienia z miasta L.