Strategia artystyczna Goshki Macugi definiowana jest przez krytyków w kategoriach 'sztuki jako' - jako researchu, archiwizacji, archeologii, quasi-reportażu, czy też adaptacji strategii kuratorskich. Sama artystka podkreśla swoją konsekwencję w zakresie używanej metody. Wierność metodzie łączy natomiast z całkowitą elastycznością w doborze mediów. Heterogeniczna morfologia prac artystki jest gestem oporu wobec wypracowania signature style, który w zawłaszczającym wszystko świecie sztuki staje się brandem o określonej wartości - również finansowej. W poniższym tekście chciałabym zaproponować czytanie metody stosowanej przez artystkę jako operacji dokonywanych na rzeczach: ich poszukiwania i odnajdywania, badania i eksponowania oraz nadawania im znaczeń poprzez zmianę kontekstu ich funkcjonowania. Jako mającą potencjał krytyczny wobec systemu cyrkulacji rzeczy w świecie sztuki (rynek) aranżację rzeczy w przestrzeni fizycznej i instytucjonalnej. Sztuka Macugi widziana w tej perspektywie jest także manifestacją potrzeby doświadczania materialności życia. Artystka często odwołuje się do rzemiosła, które, jak twierdzi Grayson Perry, jest najbardziej niepokojącym 'innym' dla świata sztuki: czymś bardzo podobnym, ale nie tożsamym. W pracach takich jak zrealizowana w 2008 roku When was Modernism? oraz eksponowana w 2009 roku Whitechapel The Nature of the Beast Macuga, problematyzując relację sztuki i rzemiosła, zajmuje się przedmiotowością czy też rzeczowością obiektów artystycznych.

Prace Macugi to wizualne konkluzje artystycznego reserachu. Podczas gdy zawodowi historycy i archeolodzy zajmują się segregowaniem i porządkowaniem obiektów w skonstruowanych kategoriach, artyści tacy jak Macuga odwracają ten proces eksplorując kategorie dotyczące sztuki poprzez zmianę statusu przedmiotów. Artystka często w tym celu odwołuje się do historii sztuki, traktując ją jako punkt wyjścia w swoich badaniach nad projektami.

Goshka Macuga, When was Modernism?, widok instalacji, NGBK, Berlin,
Wystawa Tagore's Post Office

W 2008 Macuga zrealizowała pracę, którą postrzegać można jako model struktury wystawy: politycznie zorientowanego projektu, opartego o długotrwały research i zrealizowanego w postaci ekspozycji. Instalacja When was Modernism? zrealizowana dla Museum of Contemporary Art Antwerp (MHKA ) na wystawę Santhal Family Positions Around an Indian Sculpture zaprezentowana została min. w Berlinie na wystawie zbiorowej Tagore Post Office w Neue Gesellschaft für bildende Kunst. (2014). Narracja berlińskiej wystawy osnuta została wokół modernistycznego poety Rabindranatha Tagore (1861-1941), autora min. książki Post Office i pierwszego azjatyckiego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Praca Macugi oprócz strategi i obszaru działania (pamięć, historia) prezentuje charakterystyczne dla artystki zainteresowanie tematyką modernizmu, lokalności i globalności oraz neokolonializmu. Instalacja When was modernism? przywołuje Visva Bharatie, eksperymentalną akademię sztuki założoną przez Tagore w Santiniketan. Macuga wydobyła z zakamarków pamięci i archiwów pochodzące z początków XX w. prace studentów; rzeźbiarskie ćwiczenia, przeznaczone do oglądania przez nauczycieli i innych studentów. Kopie, które nie są sztuką w sensie instytucjonalnym, wydobyte zostały z kontekstu szkolnego ćwiczenia i stały się sztuką poprzez fakt włączenia ich przez artystkę w ramy swojej instalacji. (il. nr 1)

STÓŁ, DĄB, SZKŁO, POGRUPOWANE DOKUMENTY;
GUERNICA, GOBELIN,
REPLIKA OBRAZU PABLA PICASSO WYKONANA PRZEZ J. DE LA BAUME DURBACH, 1955, WEŁNA.

W przypadku instalacji/wystawy The Nature of the Beast (2009) w Whitechapel artystka również inkorporowała prace innych twórców kreując paralelne, historyczne narracje dotyczące obrazu Guernica Picassa. Wystawa stała się przestrzenią naznaczoną znaczeniami wywodzącymi się i powracającym do obrazu Picassa. Jej główny element stanowiła sygnowana kopia obrazu Picassa wykonana w innym medium - tapiseria Guernica znajdująca się na stałe w siedzibie ONZ1. Instalacja Macugi zaaranżowana została jako potencjalne miejsce spotkań przy okrągłym stole: każdy widz zorganizować mógł tu meeting pod warunkiem, że przekaże jego dokumentację do archiwów Whitechapel Gallery Wielowątkowa praca, nawiązująca również do historii galerii Whitechapel, była próbą poszukiwania aktualnego języka dla sztuki sprzeciwu i zarazem meta-opowieścią na temat historii kształtowania się tego języka w konkretnym kontekście instytucjonalnym. Jak wspomniano Macuga wykorzystała w tej realizacji prace innych artystów, a także specyficzne parafernalia wojenne - irackie dywany z wojenną ikonografią nawiązująca do trwającego konfliktu. (il. nr 2)

„COLIN POWELL", 2009, BRĄZ, DĄB,
WYKONANWCA: ALEIX BARBAT I HERO JOHNSON
[Goshka Macuga, The Nature of the Beast (detal Colin Powell), 2009.
The Bloomberg Commission, Whitechapel Gallery.
Courtesy of Andrew Kreps Gallery, New York; Kate MacGarry Gallery, London;
and Galerie Rüdiger Schöttle, Munich.
Photo: Patrick Lears, courtesy of Kate MacGarry, London]

Twórczość Macugi opisywana jest jako reprezentatywna czy wręcz paradygmatyczna dla tendencji określonej jako zwrot historyczny czy historiograficzny2. Artystka zajmuje się teraźniejszością jedynie pośrednio, poprzez rekonstrukcję jej kulturowej historii, rozumianej antyheglowsko, w liczbie mnogiej. Jej sztuka jest jednak w swoich dążeniach dość tradycyjna - cel, jaki Macuga stawia przed sobą to oddziaływanie na chwilową zmianę percepcji widza. W duchu Rancierowskiej pracy nad zmysłowością, zajmuje się ona uwidacznianiem pewnego wycinka rzeczywistości. Strategia prezentacji tego wycinka dostosowana jest do modelu percepcji widza, który sam jest produktem kognitywnego kapitalizmu. Jest to zmaganie się z wiedzą o miejscu, segregowanie i przepisywanie historii poprzez otwieranie i przeorganizowywanie archiwów. Nie tyle może czynienie widocznym, co czynienie znanym poprzez prezentacje i wystawianie na widok rzeczy (tapiseria Guernika, irackie dywany czy rzeźby indyjskich studentów), które są jednocześnie świadectwami i dokumentami tych historii. Macuga jest poszukiwaczką, ale także aktywną kreatorką ciągów informacyjnych dotyczących miejsc, konstytuowanych przy użyciu przedmiotów. W typowy dla siebie sposób zaciera ona granicę pomiędzy dokumentalnym i narracyjnym rejestrem prezentacji. Pisząc o post-estetycznej poetyce sztuki współczesnjej Peter Osbourne, nazywa tę strategię przejawem wskrzeszonej ciszy fikcji w dzisiejszej sztuce (the resurgent salience of fiction in present-day art).3 Według tego teoretyka sztuka pozostać może współ-czesna jedynie jeśli współtworzy fikcję wspólnej teraźniejszości (art remains really con-temporary only when it engenders the fiction of a shared present)4. Macuga pracuje z przeszłością nad teraźniejszością. Multiplikując narracje pamięci, dodając do nich nowe wątki, artystka poprzez rzeczy mówi o strukturach które je powołały.

STÓŁ, DĄB, SZKŁO, POGRUPOWANE DOKUMENTY

Dieter Roelstraete wpisuje tendencję określaną jako zwrot historiograficzny w szerszy kontekst zwrotu w stronę materialności, będącego manifestacją syndromu zmęczenia cyfrową rzeczywistością (digital fatigue)5Specyficzny powrót do rzemiosła jest jednym z symptomów tej kondycji. Chociaż współcześni artyści nie wykonują samodzielnie obiektów, w których pojawiają się elementy rzemiosła, zlecając wykonanie specjalistom lub zawłaszczając prace innych - wprowadzają oni problem manualnego wykonania przedmiotów do dyskursu sztuki. Poprzez analogie do zaproponowanej przez Claire Bishop kategorii oddelegowanego performance6, terminu który odnosi się do paradoksalnego procesu zleconej autentyczności (outsourcing autheniscity) możemy w przypadku wspomnianych realizacji mówić o oddelegowanym wykonaniu, czy też oddelegowanym wytworzeniu, które pozwala utrzymać autentyczny kontakt ze światem materii. Figura autentyczności jest tu o tyle istotna, iż stanowi ona od czasów Schillera nadrzędną wartość i warunek krytyczności.

Goshka Macuga, When was Modernism?, widok instalacji, NGBK, Berlin,
Wystawa Tagore's Post Office

Jako współczesna artystka Macuga nie identyfikuje się jako rzeczo-twórczyni, benjaminowski homo faber, ale jako kreatywna producentka znaczeń, tworząca formuły namacalnego kontaktu z rzeczywistością. W swoim zainteresowaniu materialnością Macuga daleka jest jednak od posthumanistycznej refleksji nad sprawczością rzeczy - nawiązuje raczej do opisanej przez Hannah Arendt wizji świata jako produktu ludzkich rąk 7 Koncept świata jako ludzkiego wytworu ciekawie rozwinięty został na obszarze teorii designu w ramach której przedmioty postrzegane mogą być jako partnerzy interakcji, rama ludzkiego funkcjonowania czy też ucieleśnienie i ekspresja dystynkcji społecznych.8Marek Krajewski pisząc o związanej z produkcją rzeczy pracy ludzkich rąk, definiuje ją jako interpretacje materii i wytwarzanie jej znaczeń9Współczesny od-zdolniony (deskilled) postkonceptualny artysta/ka funkcje nadawania znaczeń materii utracił właśnie na rzecz rzemieślnika lub projektantki.

Goshka Macuga, When was Modernism?, widok instalacji, NGBK, Berlin,
Wystawa Tagore's Post Office

Macuga nie tworzy, lecz odnajduje wytworzone przez innych rzeczy i aranżuje je w ten sposób, aby odnaleźć ich współczesne - czy jak powiedziałaby Mieke Bal - preposterialne znaczenia. Prace Macugi, szczególnie wspomniana Where was modernism? przywołują realizacje Musée d'Art Moderne, Département de Aigles, Section XIXième Siècle Marcela Broodthaers' a - artysty o którym cytowany przez Rosalid Krauss Benjamin Buchlog pisał, że jako pierwszy antycypował kompletną transformację produkcji artystycznej w kierunku jednej z gałezi culture industry10 Uwzględniając wszelkie różnice pomiędzy znaczeniami realizacji Broodhaersa i współczesnych twórców należy zaznaczyć, że to właśnie w krytyce instytucjonalnej szukać możemy genealogii współczesnych realizacji posługujących się modelem ekspozycji przedmiotów z różnych rejestrów jako sztuki. Strategie aranżacji przedmiotów i dokumentów będące ekspozycją wyników reserarchu nie mają za to nic wspólnego z poetyką Gesamtkunstwerk, będącą manifestacją estetki imersyjnej, w obrębie której brakuje przestrzeni (dystansu) na krytykę 11. Przywoływany wcześniej Dieter Roelstraete pisząc o pokrewieństwie sztuki i archeologii, stwierdza, że dzielą one przekonanie o kulturowej nadrzędności materii i rzeczy (Art and archeology share a profound understanding-and one might say that they are on account of this almost "naturally" inclined to a Marxist epistemology - of the primacy of the 'materia' in all culture, the overwhelming importance of mere "matter" and "stuff" in any attempt to grasp and truly read the cluttered fabric of the world).12

Goshka Macuga, When was Modernism?, widok instalacji, NGBK, Berlin,
Wystawa Tagore's Post Office

We współczesnej, złaknionej autentyczności i oryginalności globalnej ekonomi sztuka stanowi najbardziej pożądany produkt. W obrębie rynku sfera sztuki postrzegana jest jako najbardziej ekskluzywna sfera produkcji autentyczności. Dlatego też strategię zrównywania statusu obiektów postrzegać można jako strategię krytyczną. Macuga konstruuje systemy w ramach, których dystynkcje pomiędzy obiektami sztuki i rzeczami użytkowymi, czy tez obiektami rzemiosła - zostają zniesione. To zainteresowanie światem zewnętrznym manifestującym się poprzez przedmioty, pomiędzy którymi istnieje pewnego rodzaju ontologiczne równouprawnienie powiązać można z Object Oriented Philosophy. Podobnie jak współczesna filozofia odzyskuje swój tradycyjny temat - obiekt, tak sztuka zajmująca się rzeczami, powraca do tradycyjnej dziedziny - przekształcania materii w rzeczy. W kontekście wspomnianych prac warto zatem przywołać szeroko dyskutowane pojęcie spekulatywnego realizmu, który wyznacza nowy, poza-estetyczny paradygmat mówienia i wartościowania obiektów ze sfery sztuki. Nie chodzi o to, aby czytać sztukę Macugi poprzez najbardziej aktualne koncepcje filozoficzne, ale aby usytuować poetykę jej prac w szerszym kontekście kulturowym, jakim jest specyficzny zwrot w stronę przedmiotu.

1. 1. W 2003 roku Guernica zasłonięta została jednobarwną tkaniną podczas telewizyjnej konferencji prasowej, na której Colin Powell prezentował 'dowody' na istnienie irackiej broni masowego rażenia.
2. 2. Por. np. Mark Godfrey, The Artist as Historian, ' October' No. 120 Wiosna 2007; tekst również dostępny na: http://74.220.219.113/. Inni twórcy zaliczani to tego nurtu to min. Gerard Byrne, Tacita Dean, Felix Gmelin, Joachim Koester,czy Deimantas Narkevicius.
3. 3. Cytat za Armen Avanessian, The Speculative End of the Aestetic Regime, „Texte zur Kunst" Speculation, nr 93, Marzec 2014, Artykuł dostępny na www.textezurkunst.de
4. 4. ditto
5. 5. Por. Dieter Roelstraete, After the Historiographic Turn: Current Findings,
   e-flux journal nr 6, 05/2009,
   Artykuł dostępny
   na:
   www.e-flux.com/
6. 6. Por. Claire Bishop, Artifical Hells. Participatory Art and the Politics of Spectatorship, Verso, London New York, 2012, rozdział Delegated Performace: Outsourcing Autenthicity, ss. 219-241
7. 7. Por.Hannah Arendt, The Human Condition, Chicago: University of Chicago Press, 1990,
8. 8. Por. Monika Rosińska, Przemyśleć u/życie. Projektanci . Przedmioty. Życie społeczne, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2010
9. 9. Marek Krajewski, Praca rąk we współczesnej sztuce. Manualność jako metafora, w: M.Krajewski (red.) HAND-MADE.Praca rąk w postindustrialnej rzeczywistości , Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2010 , str.57-67
10. 10. Za Rosalid Krauss, A Voyage on the North-Sea. Art in the Age of the Post-Medium Condition, Thames and Huston, London 1999, str.9
11. 11. Por. Dieter Roelstraete, On Leaving the Building: Thoughts of the Outside, e-flux journal issue 24, 04/2011 Artykuł dostępny na www.e-flux.com/. W pracach Macugi czy artystów takich jak Kader Attia i kolektyw Slaves and Tatars nie chodzi o doświadczenie zaprezentowanych obiektów jako sztuki, ale zrozumienie procesu ich transgresji z poszczególnych sfer (dokument, rzemiosło, książka, meble) do instytucjonalnego świata sztuki. W przypadku twórczości Macugi, materią jej prac są rzeczy, konkretne przedmioty takie jak tapiseria Guernica czy rzeźbiarskie skecze z When was modernism?. Ważnym elementem wielu jej projektów jest często stół, co jak wspomina jeden z krytyków, przywodzi na myśl The Happy End of Franz Kafka's 'Amerika'(1994) Martia KippenbergeraGrand Watson, Friendship of the Peoples: On the Work of Goshka Macuga, Afterall, nr 20, Wiosna 2009, Artykuł dostępny na www.afterall.org
12. 12. Dieter Roelstraete, The Way of the Shovel: On the Archeological Imaginary in Art, e-flux journal, nr 4, 03/2009, Artykuł dostępny na: www.e-flux.com