Spotkanie z Marlonem B. Rozmowa z Zuzanną Janin

: Function ereg() is deprecated in /includes/file.inc on line 649.

W Twojej twórczości powtarza się motyw chłopaka i dziewczyny, który jest też obecny na wystawie w poznańskim Arsenale.

Tak. Pojawia się tam chłopak, a raczej chłopcy oraz dziewczyna z opowieści o Majce Skowron.

Jest ona bohaterką cyklu filmów found footage, bazujących na serialu Szaleństwo Majki Skowron, w którym jako bardzo młoda osoba zagrałaś główną rolę.
Tak, zagrałam jako nastolatka taką kultową, zbuntowaną postać. Wydawało mi się ciekawe, żeby wyciągnąć Majkę, wydobyć ją z PRL-owskiego „więzienia", z tego określonego dla niej miejsca. W moim serialu wideo składającym się z epizodów, ona wychodzi z jego ram i zaczyna się błąkać po kulturze.

SŁODKA 
DZIEWCZYNA (ZUZANNA), 1997, DRUT MOSIĘŻNY, WATA CUKROWA
SŁODKA DZIEWCZYNA (ZUZANNA), 1997, DRUT MOSIĘŻNY, WATA CUKROWA

Wracając jeszcze do wcześniejszych prac, w 1997 roku powstała Słodka dziewczyna, praca o przemijaniu.
Dla mnie jest ona przede wszystkim pracą o czasie, o procesie. Ale oczywiście ma ona także ten ironiczny, wanitatywny aspekt: słodka dziewczyna, sexy, która zamienia się w szkielet.

Ale był też Słodki chłopak. Razem przywołują wymiar bardziej uniwersalny...
Słodki chłopak (Krzysiek) i Słodka dziewczyna (Mel) byli piękną parą nastolatków. Modelami do tych rzeźb byli 15-latka i 19-latek. Mel, to ta sama osoba, która potem zagrała współczesną Majkę'09 w Majka from the Movie. Chłopak był bokserem, z którym ćwiczyłam w czasie przygotowań do nakręcenia wideo WALKA... Był pięknie zbudowany, wysportowany, potem został mistrzem boksu zawodowego w wadze ciężkiej. Rzeźby to dwie postaci, chłopaka i dziewczyny, wykonane z drutu, trochę jakby szkielety. Opada z nich wata cukrowa, nałożona na tę szkieletową podstawę.

SŁODKI CHŁOPAK (KRZYŚ) + SŁODKA DZIEWCZYNA (MEL), 1999, DRUT 
MOSIĘŻNY, WATA CUKROWA
SŁODKI CHŁOPAK (KRZYŚ) + SŁODKA DZIEWCZYNA (MEL), 1999, DRUT MOSIĘŻNY, WATA CUKROWA

Ten materiał sam w sobie jest dość niezwykły.
Wiesz, gdzie go znalazłam? Na takim prowincjonalnym cmentarzu pod Warszawą, gdzie pierwszy raz, parę lat temu poszłam na Wszystkich Świętych odwiedzić groby. I nagle zobaczyłam przed tym cmentarzem coś, czego nie znałam: po prostu market, targowisko, jarmark wiejski - zabawa, wata cukrowa, którą jedzą ludzie zaraz po wyjściu z cmentarza. Taki małomiasteczkowy folklor katolicki.

I wtedy postanowiłaś zrobić tę pracę?
Tak. Kiedy zobaczyłam watę cukrową przed cmentarzem, to mnie zainspirowało i już wiedziałam, że zrobię tę rzeźbę. Ten materiał daje mi możliwość pokazania procesu. Jest niestały, więc rzeźba także jest zmienna, aż do pewnego momentu scukrzenia materiału, zestalenia waty cukrowej w skrystalizowane sople, fragmenty.

SŁODKA 
DZIEWCZYNA (ZUZANNA), 1997, DRUT MOSIĘŻNY, WATA CUKROWA
SŁODKA DZIEWCZYNA (ZUZANNA), 1997, DRUT MOSIĘŻNY, WATA CUKROWA

W tym kontekście jeszcze mocniej odczytuje się ją jako pracę o przemijaniu, o nietrwałości życia.
Ona ma też oczywiście ten „słodki", seksualny, życiowy, ale też feministyczny, krytyczny wymiar. Słodka dziewczyna, Słodki chłopak. A rzeźba w końcowej fazie przemian, nie jest taka „ładna" i „słodka" jak na początku się wydaje, staje się szkieletem, jest niepełna, przezroczysta, a właściwie dziurawa, zniszczona czasem, wokół niej na podłodze leżą strzępy, odpadłe fragmenty, skrystalizowanej waty cukrowej, trochę taki destrukt, „trash"...

Ten chłopiec, który będzie w Arsenale, wykonany tak, jak tamte rzeźby z drutu, jest bardzo melancholijny, nie jest już taki słodki...
Tak. On nie będzie pokryty watą cukrową. Pokryję go tymi paskami, które przykleja się do bagażu na lotnisku, a które - jak Ci pokazałam - zbieram od kilkunastu lat, przywożę z każdej podroży. Artyści sporo latają i moja kolekcja jest pokaźna. Ta rzeźba jest dla mnie odwołaniem do filmu drogi... Wizualizuje stan „pomiędzy", jak oznaczenie bagażu między jednym portem lotniczym, a drugim, stan przemieszczania, procesu, zmienności.

MARZĄC O 
SPIDZIE I PRZYGODZIE (CHŁOPIEC), 2009  DRUT MOSIĘŻNY, KOLEKCJA ARTYSTKI 
PASKÓW BAGAŻOWYCH Z KODEM KRESKOWYM 1990-2010
MARZĄC O SPIDZIE I PRZYGODZIE (CHŁOPIEC), 2009 DRUT MOSIĘŻNY, KOLEKCJA ARTYSTKI PASKÓW BAGAŻOWYCH Z KODEM KRESKOWYM 1990-2010

Skoro mówimy o podróżach, powtarza się też w Twoich pracach motyw wehikułów, które służą do przenoszenia się z jednego punktu do drugiego i bycia w tym stanie, jak powiedziałaś wcześniej, pomiędzy. Ten motyw powraca też na poznańskiej wystawie.
Zdecydowanie. To bardzo dobre słowo - wehikuł. Dla mnie jest nim również ciało, ja jestem wehikułem. I próbuję odgadnąć, do czego i po co zmierzającym. Te wszystkie urządzenia, które człowiek stworzył do przenoszenia swego własnego ciała-wehikułu, też są dla mnie inspirujące.

Powiedziałaś mi, że ta wystawa w Poznaniu jest wystawą o młodości. Pomyślałam, że być może o nieokreśloności, o przeistaczaniu. Właśnie o rodzaju podróży przez życie.
Przez jakiś czas robiłam prace o przyszłości, aż do doświadczenia niemożliwego w Widziałam swoją śmierć, gdzie próbowałam zwizualizować wiedzę o człowieku, o przyszłości, której nie da się zobaczyć, a teraz zatoczyłam krąg i zaczęłam analizować czas przeszły, dzieciństwo, wczesną młodość, żeby z perspektywy upływu czasu coś o niej powiedzieć. W tym cyklu prac, powstała instalacja - wspomnienie dziecięcych, młodzieńczych marzeń i zabaw, napis z maleńkich plastikowych modeli samochodzików Dreaming of Speed and Adventure.

MARZĄC O 
SPIDZIE I PRZYGODZIE (CHŁOPIEC), 2009  DRUT MOSIĘŻNY, KOLEKCJA ARTYSTKI 
PASKÓW BAGAŻOWYCH Z KODEM KRESKOWYM 1990-2010
MARZĄC O SPIDZIE I PRZYGODZIE (CHŁOPIEC), 2009 DRUT MOSIĘŻNY, KOLEKCJA ARTYSTKI PASKÓW BAGAŻOWYCH Z KODEM KRESKOWYM 1990-2010

DREAMING OF 
SPEED & ADVENTURE, 2009, MODELE SAMOCHODZIKÓW, INSTALACJA NA 
ŚCIANIE
DREAMING OF SPEED & ADVENTURE, 2009, MODELE SAMOCHODZIKÓW, INSTALACJA NA ŚCIANIE

Młodość jest jednak również takim wstydliwym okresem, pewnej nieforemności, przeistaczania się, kiedy jest się jeszcze do końca nieokreślonym, ale tkwi w tym ogromny potencjał.
Tak i ta praca o Majce będzie pracą o błąkaniu się, czy szukaniu czegoś. Ona tam niczego nie znajduje, kogoś spotyka, odchodzi, błądzi dalej. Całe życie jest błąkaniem się. Ale szczególnie młodość jest takim błąkaniem się po sobie. A Majka podróżuje też przez kulturę, bo dodatkowo wychodzi z „więzienia" komunizmu i dzięki zabiegom montażu i zestawień scen filmowych znajduje się tam, gdzie nikt jej nie chciał umieścić jako archetypu czy postaci, nikt jej przedtem nie widział i chyba nie spodziewał się jej zastać.

MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, 
DVD, FOUND FOOTAGE; WSPÓŁPRACA TOMASZ KOZAK – SKELTER& SHELTER
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FOUND FOOTAGE; WSPÓŁPRACA TOMASZ KOZAK – SKELTER& SHELTER

To jej „miejsce", z którego wyrusza to określony fragment Twojego życia, ale też i konkretny moment w historii.
To jest moment, w którym żyliśmy i wobec którego musimy się jakoś określić. Robiąc tę pracę, myślę też o odbiorcy spoza Polski, który chciałby coś więcej wiedzieć o naszym kraju, w ogóle o tej części świata, gdzie kiedyś była komuna. Majka wychodzi z tego świata i jest taką brakującą bohaterką. Pojawia się w miejscach, gdzie kiedyś jej nie było, nie mogła spotkać się na przykład z Marlonem Brando w dżungli w Wietnamie. Ale teraz tam jest, jest świadkiem śmierci pułkownika Kurtza, granego przez tego aktora. Nie było jej na pustyni w Zabriskie Point, gdzie wałęsała się ze swym chłopakiem główna bohaterka tego filmu i gdzie wysadziła w powietrze willę, symbolizującą kapitalizm i jego wartości. Teraz Majka jest tą dziewczyną i to Majka wysadza w powietrze tę willę. W filmie występują dwie Majki: Majka ‘75, którą grałam jako nastolatka i Majka ‘09, którą gra córka aktorki, (czyli moja córka) Melka, bardzo do mnie podobna, obie te postacie w założeniu mają być jedną „nastolatką", dodatkowo łączącą doświadczenia pokoleń między 1975 i 2009 rokiem, czyli od powstania Szaleństwa Majki Skowron do powstania Majki from the Movie. W ciągu ostatnich dwóch lat zrobiłam dużo dokrętek z Majką ‘09. Błąka się ona faktycznie po całym świecie, bo robiłam te dokrętki w Tokio, w Miami, w Londynie, w różnych miejscach. Stworzyłam więc, dzięki temu taką dwoistą postać, która jest i Majką z 1975 i z 2009, spotyka różne inne postacie i z niektórymi się utożsamia, tak jak z dziewczyną z Zabriskie Point. W pewnych sytuacjach ona dystansuje się do tej kultury, przesypia na przykład sceny z Kill Billa, wszystkie największe walki Umy Thurman. Ale na przykład we fragmentach Tanga Rybczyńskiego staje się jedną z postaci biorących udział w „tangu powtórzeń". Błąkając się, spotyka Ripley z Obcego - Ostatniego pasażera Nostromo, razem z nią patrzy na to, co stworzyła kultura, nagle znajduje się w Solaris Tarkowskiego, potem spotyka Morrisona w filmie The Doors. Jej przygody podzielone są na odcinki/epizody. W jednym z nich zatytułowanym Droga, ciągle gdzieś podąża, ucieka, przez Tokio, przez lasy, dżunglę, w końcu wbiega na Dworzec Centralny i spotyka Slavoja Žižka i pyta się go, kogo powinna spotkać błąkając się po kulturze. I on jej odpowiada: „Nie szukaj ludzi, szukaj tego, co robią. Bo to są te cuda", i dodaje, jakby czytał w jej myślach: „Jestem tutaj, aby upomnieć się o demokrację bohaterów". Majka dziękuje mu i jedzie dalej rożnymi środkami lokomocji, współczesnymi i wehikułami z przeszłości, przez różne miejsca świata, przy akompaniamencie muzyki z lat 70. To wszystko jest bardzo umowne, pojawiają się daty (na przykład 1983 na autobusie „ogórku", którym jedzie Majka). Pierwotnie chcieliśmy zrobić cały ten cykl z Tomkiem Kozakiem, ale ostatecznie on zrobił jeden trailer, a ja jak do tej pory 6 odcinków. Praca jest w procesie, powstaną następne, trochę inne w założeniu. Każdy z odcinków kończy się zdaniem: to be continued...

MAJKA FROM THE 
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, 1970’S, 2009, 
LOOP, 13’16’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, 1970’S, 2009, LOOP, 13’16’’
MAJKA FROM THE 
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY,  2009, 
LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY, 2009, LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY,  2009,
LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY, 2009, LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY,  2009,
LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY, 2009, LOOP, 15’54’’

Majka nigdy tak naprawdę nie jest częścią żadnego z tych światów, które odwiedza. Jest zdystansowana i jest to cały czas wyraźne i widoczne.
Tak. Myślę, że to wizualizuje coś ważnego. To, że szczególnie my, z Europy Wschodniej chcielibyśmy te kultury Wschodnią i Zachodnią złączyć, bo jesteśmy z tej „gorszej" części Europy, która została zniszczona, zmarnowana, zapuszczona przez pół wieku, ale my też oczywiście tworzymy kulturę Europy, choć, może niesłusznie, aspirujemy do tej „lepszej", która nie wycierpiała okupacji komunistycznej, degradacji materialnej i kulturowej. Ważne jest tu również to, że bohaterką jest młoda dziewczyna, której nie spotykaliśmy w pewnych miejscach, w pewnych sytuacjach, na przykład z Brando / pułkownikiem Kurtzem w Wietnamie. Jest tu obserwatorką, świadomą, milczącą, która jest partnerką, a nie ozdobą. To dla mnie też jest istotne. Majka plącze się tam, bo historia, to jest też jej tożsamość, którą musi określić sama, ponieważ nie ma wzorców, kultura nie mówi w jej imieniu.

MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, BEFORE OR 
AFTER, 2009, LOOP, 13’16’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, BEFORE OR AFTER, 2009, LOOP, 13’16’’
MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FUN FUN FUN, 
2009, LOOP, 30’38’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FUN FUN FUN, 2009, LOOP, 30’38’’
MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY,  2009,
LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY, 2009, LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FUN FUN FUN, 
2009, LOOP, 30’38’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FUN FUN FUN, 2009, LOOP, 30’38’’

Właśnie, Twoją błąkającą się bohaterką jest dziewczyna, więc postać pozbawiona tradycyjnie głosu w kulturze. Jako kobiety nie mamy niestety zbyt wielu wzorców, z którymi mogłybyśmy się utożsamić, które mogłybyśmy wybrać i które by nas satysfakcjonowały. Mamy do wyboru jakieś 4 stereotypowe formuły, role. Nie zawsze jest nam łatwo odnaleźć swoje miejsce.
Oczywiście! Mi też brakuje takiej możliwości identyfikacji, odnalezienia się. Ale teraz na szczęście, nawet w kulturze popularnej pojawiają się inne wzory. Także, wracając do mojej pracy, to błąkanie się mojej bohaterki jest takim umieszczaniem jej tam, gdzie ja jej nie mogłam znaleźć. Pokazanie, że ona mogła tam być, że nie było żadnego powodu, żeby jej tam nie było. Kiedy jeden z moich znajomych dowiedział się, że Majka spotka między innymi Marlona Brando z Ostatniego tanga w Paryżu, to powiedział od razu: „Oszczędź ją". Ale ja wyciągam z filmu moment, kiedy jest odwrotnie, to ona „gwałci" jego. Jest taka scena w łazience, już prawie pod koniec filmu.... W moim filmie fragmenty nabierają nowych znaczeń: ona, a nie on, jest pierwszoplanową postacią. Akty przemocy, dominacji typowe dla bohaterów-mężczyzn są symbolicznie odebrane lub zdegradowane do przedstawienia, które z dystansem obserwuje główna bohaterka. Masz rację, to dziewczyna się błąka po tym świecie, a nie facet. Takich bohaterek nie ma, a szkoda. Ja czuję się taką błąkającą się bohaterką, powiem szczerze, więc ona może być moim alter ego. Buduję ją z postaci, którą zagrałam i z postaci mojej córki połączonych w jedną w mojej Majce form the Movie(land), co brzmi trochę jak Alice form the Wonderland. Podwójna tożsamość w kulturze i między pokoleniami. No i te symboliczne spotkania.

MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FUN FUN FUN, 
2009, LOOP, 30’38’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, FUN FUN FUN, 2009, LOOP, 30’38’’
MAJKA FROM THE
MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY,  2009,
LOOP, 15’54’’
MAJKA FROM THE MOVIE (SZALEŃSTWO MAJKI SKOWRON, 1975), 2009-2010, DVD, THE WAY, 2009, LOOP, 15’54’’

Chłopcy pojawiający się na wystawie w drugim projekcie zajęci są swoimi czynnościami.
W pracy All That Music! występują tylko chłopcy, młodzi muzycy. Jest ona zupełnie inaczej formalnie skonstruowana: to są statyczne kadry trwające od 5 do 15 minut, pokazujące symultanicznie 6 chłopców, którzy ćwiczą w domu grę i śpiew, są tam gitara elektryczna, basowa, wokal, perkusja, pianino i gitara klasyczna. Oni są filmowani w swoich pokojach, w swoich „norkach" z plakatami ulubionych muzyków, z bałaganem. Jest tu cała ich prywatność i bezbronność nastolatka, który w tym swoim pokoiku stwarza świat marzeń: Dreaming of Speed and Success. I oni, te poszczególne kadry z nimi, były pokazane jako instalacja, tak jakby stali na scenie w jakiś składzie, na wielkich ekranach w przestrzeni. Stoją na tej scenie, każdy z całą swoją prywatnością chłopca, prawie mężczyzny. To jest przede wszystkim praca o pasji i o tym, jak kultura ratuje człowieka. Szczególnie w takim momencie, jakim jest dojrzewanie, które bywa bardzo niebezpiecznym czasem. Szuka się wtedy instynktownie czegoś, co może uratować przed własną głupotą, depresją, przed poczuciem pustki, przed samym sobą. Największą siłę kreatywną okazuje się wtedy mieć właśnie granie muzyki, pisanie wierszy, twórczy potencjał, który jest w człowieku. To właśnie muzyka, sztuka jest tym, co ratuje człowieka.

Warszawa, wrzesień 2009 - styczeń 2010

ALL THAT MUSIC!, 6 PROJEKCJI WIDEO SYMULTANICZNYCH, HD, 2009
ALL THAT MUSIC!, 6 PROJEKCJI WIDEO SYMULTANICZNYCH, HD, 2009

Zuzanna Janin, All that Music! Dreaming about Speed and Adventure,
Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, 6.11.- 29.11.2009, kuratorka: Zofia Starikiewicz

Rozmowa pochodzi z katalogu wystawy opublikowanego z okazji wystawy w Temporary Gallery w Kolonii, 05.03.2010.