Mirosław Bałka, 190 x 90 x 4973, 2008, sklejka, rusztowanie i popiόł, 74 13/16 x 35 7/16 x 1957 7/8 in. (190 x 90 x 4973 cm)  © artysta, zdjęcie: Todd-White Art Photography, dzięki uprzejmości Jay Jopling/ White Cube (Londyn)

Ostatnimi czasy w Londynie jest o Mirosławie Bałce głośno. Powodem nie jest ani żadna prowokacja ani skandal, co samo w sobie jest już niezwykłe, bowiem to właśnie prowokacje lub skandale są zwyczajowymi motywami, dla ktόrych mόwi się tu o artystach . O Bałce mόwi się natomiast, bo z dwόch ważnych powodόw stał się częścią artystycznego życia brytyjskiej stolicy.

Pierwszym powodem owego rozgłosu jest monograficzna wystawa artysty w White Cube Gallery. Galeria ta, usytuowana w samym sercu prestiżowej St. James's, jest wiodącą wśrόd komercyjnych placόwek brytyjskich. Artyści reprezentowani przez White Cube to ci z najwyższych pόłek. Celowo używam tu liczby mnogiej, bowiem pόłek, a więc kategorii doboru artystόw, jest w White Cube wiele: wystawiane tu prace bywają super komercyjne, bywają szokujące, zdarzają się też i te naprawdę wartościowe.

Grunt, że Bałka (i mόwię to bez zbędnej czołobitności) zalicza się do artystόw wartościowych, a jego wystawa, składająca się z dwόch rzeźb i dwόch instalacji wideo, jest bardzo mocną i dobitną wypowiedzią na temat pamięci i lęku, odnoszącą się bezpośrednio do doświadczeń Holocaustu, a konkretnie do obozu zagłady w Treblince. Jej tytuł, Nothere, odczytać można w dwojaki sposόb: jako no there - nie tam, lub not here - nie tu. Wprowadza to w stan zawieszenia czasoprzestrzennego tak charakterystycznego dla artysty, ktόry choć osobiście nie uczestniczył w przywoływanych przez siebie wydarzeniach, czuje odpowiedzialność, by nie dać o nich zapomnieć, by nie wymazać ich ze świadomości ogόłu.

Mirosław Bałka, 190 x 90 x 4973, 2008, sklejka, rusztowanie i popiόł, 74 13/16 x 35 7/16 x 1957 7/8 in. (190 x 90 x 4973 cm) © artysta, zdjęcie: Todd-White Art Photography, dzięki uprzejmości Jay Jopling/ White Cube (Londyn)

Zaraz przy drzwiach do galerii, za szklaną fasadą, umieszczona jest pierwsza instalacja wideo, przedstawiająca kadr z filmu Claude'a Lanzmann Shoah. Na ekranie widać jednego ze strażnikόw obozu w Treblince, ktόry powtarza w kόłko Prymitywny, tak. Słowa te, wypowiadane monotonnie jak mantra, roznoszą się po holu galerii i towarzyszą aż do pierwszej sali, gdzie znajduje się rzeźba 250 x 700 x 455, Ø 41 x 41 / Zoo / T. Praca ta to replika zoo, ktόre skonstruowane zostało w Treblince ku rozrywce strażnikόw (warto zaznaczyć, że jedynymi zwierzętami trzymanymi w owym zoo były lisy i gołębie). U szczytu rzeźby zawieszona została żarόwka, na podłodze zaś ustawił Bałka wiadro z czerwonawym płynem, ktόry po bliższej inspekcji okazuje się być winem. Nieustanny plusk w wiadrze (spowodowany umieszczeniem tam maleńkiej pompy wodnej) daje wrażenie, iż ciecz ścieka z instalacji. Treblinkowe zoo na pierwszy rzut oka zdaje się krwawić, rozpływać, co nasuwa myśli o krwi przelanej w obozie i nawiązuje do mistycznej krwi Chrystusa. Wielorakość interpretacji daje też świecąca obecność żarόwki - symbol niby życia, niby nadziei, ale jednak trochę zbyt jasny, zbyt elektryczny, bezlitosny niczym cyniczna żarόwka, ktόra gόruje nad picassowską Guernicą.

Druga pokazana rzeźba jest wąskim tunelem, ograniczonym z jednej strony ścianą, z drugiej drewnianą płytą, ktόrej wysokość (190 cm, wzrost Bałki), nie pozwala zobaczyć co i czy cokolwiek znajduje się po drugiej jej stronie. Tunel okrąża salę galeryjną; wchodząc w niego prόbuje się zgadnąć, dokąd prowadzi; potem nagle zaczyna się rozumieć, że prowadzi donikąd, że jest rodzajem klaustrofobicznego przejścia, jakim codziennie maszerowali więźniowie Treblinki. Z tą świadomością spacer po tunelu staje się swoistym rytuałem, nie służącym jednak oczyszczeniu, a tylko wzmagającym poczucie lęku. Finałem ekspozycji jest instalacja 170 x 126 x 10/T. Turn. Film ten, wyświetlony na grubym ekranie solnym położonym na posadzce, wykonany został przez leżącego na plecach artystę, ktόry obracał kamerą o 360°.

Mirosław Bałka, 250 x 700 x 455, ø 41 x 41/Zoo/T, 2007/2008, stal, żarόwka, czerwone wine, pompka, 98 7/16 x 275 9/16 x 179 1/8 in. (250 x 700 x 455 cm), © artysta, zdjęcie: Stephen White, dzięki uprzejmości Jay Jopling/ White Cube (Londyn)

Londyńska ekspozycja została bardzo interesująco skomentowana tekstem Zygmunta Baumana, opublikowanym w katalogu. Ja podsumuję ją prosto: jest zwyczajnie mądra i poruszająca. To jedna z wystaw, z ktόrych wychodzi się myśląc ‘widziałem coś ważnego'. To też wystawa, z ktόrej wychodzi się z lekką ulgą, że ta generująca lęk i alienację rzeczywistość istnieje nie tutaj i nie teraz, no there, not here. A jednak ma potencjał, żeby zaistnieć.

Na samym początku wspomniałam, że powody, dla ktόrych o Bałce jest głośno, są dwa. Drugi ma bezpośredni związek z Tate Modern, a konkretnie z Turbine Hall - holem wejściowym londyńskiej galerii, przez ktόry przechodzi każdy kto chce obejrzeć jej kolekcję. Otόż Bałka wybrany został kolejnym artystą, ktόry będzie miał możliwości interpretacji tej przestrzeni. Pierwsza jej aranżacja wykonana została przez Louise Bourgeois w 2000 roku i od tego czasu co sześć miesięcy inny artysta zmierza się z tym niezwykłym zadaniem. Wśrόd wyrόżnionych znaleźli się Anish Kapoor, Bruce Nauman i Doris Salcedo; pod wpływem ich oraz wielu innych Turbine Hall zmieniała się w wielopoziomową zjeżdżalnię, w polanę oświetloną wschodzącym słońcem czy wreszcie w pustynię zmieszkaną przez zwierzęce szkielety.

Wybierając Bałkę Tate Modern deklaruje, że polski artysta należy do extraklasy światowej. Nie po raz pierwszy zresztą wydaje taką deklarację - galeria od 1994 roku zakupuje jego rzeźby, ktόre tworzą największy zbiόr dzieł Bałki należący do instytucji muzealnej. Projekt Turbine Hall to pierwszy angielski projekt artysty na tak dużą skalę. Nie wiadomo jeszcze, co Bałka pokaże (otwarcie wystawy odbędzie się dopiero 13 października). Najważniejsze jest, że jego praca stanie się na parę miesięcy integralną częścią życia kulturalnego w Londynie, a duch polskości zagości nad Tamizą. I znόw na jakiś czas w Londynie będzie o Bałce głośno.

Mirosław Bałka, Nothere, 9 grudzień 2008 - 7 luty 2009, White Cube, Mason's Yard, Londyn
The Unilever Series: Mirosław Bałka, 13 październik 2009 - 5 kwiecień 2010, Turbine Hall, Tate Modern, Londyn

CZYTAJ TAKŻE:

Monika Branicka, Edyta Gawron, "B" jak Bałka, "B" jak "Beyond", "B" jak błąd, cyklon B i banalność zła
Bartosz Łukaszonek, Pamięć ukryta w słowach, obrazach i dźwiękach. Wrocławska wystawa Mirosława Bałki
Karolina Zychowicz, "Tristes Tropiques" w interpretacji Mirosława Bałki w Dublinie  

Mirosław Bałka, 170 x 126 x 10/T.Turn, 2004, stal, sόl, projekcja DVD, 66 15/16 x 49 5/8 x 3 15/16 in. (170 x 126 x 10 cm), czas trwania: 27 sekund, © artysta, dzięki uprzejmości K21 (Düsseldorf) and Jay Jopling/ White Cube (Londyn)

Mirosław Bałka, 170 x 126 x 10/T.Turn, 2004, stal, sόl, projekcja DVD, 66 15/16 x 49 5/8 x 3 15/16 in. (170 x 126 x 10 cm), czas trwania: 27 sekund, © artysta, dzięki uprzejmości K21 (Düsseldorf) and Jay Jopling/ White Cube (Londyn)