Świąteczna "Witryna"

: Function ereg() is deprecated in /includes/file.inc on line 649.

Rzadko spotyka się tak udane ingerencje sztuki współczesnej w świat muzyki poważnej, jak w projektach Joanny Malinowskiej wystawiającej w grudniu w "Witrynie". Projekt kuratorski Agnieszki Sural i Julii Staniszewskiej na warszawskim placu Konstytucji to w tej chwili najmniejsza przestrzeń ekspozycyjna w Polsce o przypuszczalnie największej widowni. W MDM-owskim oknie wystawowym do tej pory prezentowali się MamaStudio i Janek Simon.

Joanna Malinowska, "20 spojrzeń", "Witryna", Warszawa
Joanna Malinowska, "20 spojrzeń", "Witryna", Warszawa

Wideo "20 spojrzeń" Joanny Malinowskiej przedstawia pianistę wykonującego utwór Oliviera Messiaena "20 spojrzeń na Dzieciątko Jezus". Trudna, nieharmoniczna i atonalna muzyka słynnego francuskiego awangardzisty płynąca z głośników przy ulicy Koszykowej każe przystanąć i dokładniej przyjrzeć się filmowi. Grę pianisty w nowojorskim mieszkaniu w skupieniu kontempluje postać przypominająca ikoniczne wyobrażenia Chrystusa. Religijne odniesienia podkreśla pojawiająca się na moment owca. Jednak wysłuchanie "20 spojrzeń" w pewnym momencie zostaje zakłócone, po parosekundowych szumach widzimy zabieg preparowania bomby i scenę wybuchu. Wirus dżihadu przypomina o destrukcyjnej sile religii pozostawiając rysę na swojskim bożonarodzeniowym entuzjazmie. Co ciekawe, choć w tradycji europejskiej termin "dżihad" nie do końca precyzyjnie tłumaczy się jako "święta wojna", jest to w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i podejmowanie trudów w celu wzmocnienia wiary. Czy środkiem do tego nie może być właśnie muzyka? "Sztuka stać się może narzędziem zbawienia, a artysta misjonarzem" pisał Glenn Gould.1

Zabieg stosowany przez Joannę Malinowską jest uplastycznieniem muzyki, przełożeniem idei jej twórców na język wizualny. Czasami dosłownym, tak, jak w "20 spojrzeniach", gdy wizualizuje Boga zasłuchanego w muzykę Messiaena. W swoim wcześniejszym wideo "Part II" nawiązywała do filozofii muzyki Glenna Goulda. Uwzględniając jego awersję do publicznych występów ( a także decyzję o ich zaprzestaniu, kult samotności i dalekiej północy) otworzyła z magnetofonu - wykonywane przez niego "Wariacje Goldbergowskie" J. S. Bacha - na zaśnieżonym biegunie północnym. Obydwa przedsięwzięcia są absurdalne; bezcelowe jest zarówno puszczenie muzyki na kompletnym bezludziu, jak i obrazoburcze przedstawienie Boga w "20 spojrzeniach", bo czyż nie uobecnia się on w każdym słuchaczu? Gould twierdził nawet - ocierając się o bluźnierstwo - że każdy człowiek, poprzez kontemplację, kreuje własną boskość. Natomiast sam Olivier Messiaen o związkach swojej muzyki z religią pisał: "Moja wiara to wielki dramat mego życia. Jestem wierzący, więc śpiewam słowa Boga tym, którym wiary brak. Daję pieśni ptaków tym, którzy mieszkają w miastach i nigdy ich nie słyszeli, tworzę rytmy dla tych, którzy znają jedynie wojskowe marsze i jazz, i pokazuję kolory tym, którzy ich nie widzą". Tak wzniosłych słów na polu sztuki współczesnej się nie słyszy.

Malinowska dokonuje w "20 spojrzeniach" syntezy dwóch odmiennych dyskursów. Muzyka poważna i współczesne sztuki wizualne to dziedziny operujące zupełnie inną skalą emocji i w tym sensie Malinowska narusza dzisiejsze dekorum. Z drugiej strony, pomiędzy świąteczne szopki z kolędowym repertuarem wstawia muzykę awangardową naruszając tradycyjny schemat świątecznej oprawy. Działa tym samym na dwóch poziomach odbioru - dla widza "galeryjnego" i dla przypadkowego przechodnia. Umożliwia to specyfika "Witryny" jako ekspozycji otwartej na przestrzeń publiczną, czyli tworzącej sytuację nie tyle site-specific, co community-specific(2). To wyzwanie, które podejmowali wszyscy wystawiający tu artyści, a u Joanny Malinowskiej ta interakcja wynikła jakby mimochodem i świetnie wpisała się nie tylko w miejsce, ale i czas.

Joanna Malinowska "20 spojrzeń", "Witryna", Warszawa, 17.12.07 - 20.01. 2008.

Joanna Malinowska "20 spojrzeń", "Witryna", Warszawa
Joanna Malinowska "20 spojrzeń", "Witryna", Warszawa
  1. 1. Stefan Rieger, "Glenn Gould, czyli sztuka fugi." Słowo / obraz terytoria 2007. 2. Kaja Pawełek, "Strategie publiczne. Od galerii publicznych do publicznych relacji." w: "Nowe Zjawiska w sztuce polskiej po 2000". red. G.Borkowski, A.Mazur, M.Branicka. CSW Warszawa 2007