J oseph Beuys, 1975, fot. Caroline Tisdall

"Joseph Beuys: Actions, Vitrines, Environments" jest obszerną wystawą prac powstałych w drugiej połowie życia artysty. Mimo kluczowej roli jaką Beuys odegrał w sztuce ostatnich 40 lat, od jego śmierci w 1987 roku poświęcono mu się zaledwie kilka dużych wystaw. Mark Rosenthal, kurator wystawy zorganizowanej w Menil Collection w Houston, a goszczącej obecnie w Tate Modern podjął się trudnego zadania zorganizowania wystawy artyście, dla którego sztuka była procesem dynamicznym, będącym w ciągłym ruchu, nie łatwo poddającym się strukturom muzealnym czy akademickim. Świadomy wpływu charyzmatycznej osobowości Beuysa na pozycję jego sztuki, postanowił spojrzeć na dzieło Beuysa przez pryzmat samych jego prac a nie działalności politycznej, oświatowej czy legendy jaką po sobie zostawił. Może dlatego, mimo czołowego miejsca w tytule wystawy, "akcje" Beuysa, zajmują tylko jedną z 10 sal. Są tu jedynie dwie prace z czego jedna to ważny performance zatytułowany ironicznie "I Like America and America Likes Me" z 1974 r w którym przeciwny wojnie w Wietnamie artysta dokonał rytualnego pojednania z Ameryką poprzez trzydniowe przebywanie w zamkniętym pomieszczeniu (Galeria Rene Block w Nowym Jorku) sam na sam z dzikim kojotem. Aby ograniczyć swój kontakt z Ameryką do spotkania ze zwierzęciem - ważnym symbolem mitologii Indian, artysta przewieziony został z lotniska do galerii karetką pogotowia, szczelnie owinięty w filcowy koc, a po skończonej akcji w ten sam sposób odwieziony na lotnisko. Obszernie prezentowane są na wystawie gabloty (vitrines). Zawierają zestawy przemiotów znalezionych i małych rzeźb, dowodząc fascynacji symboliką wynikającą z właściwości fizycznych substancji takich jak miedź, filc, tłuszcz i wosk. Symbolika filcu i miedzi jest podstawą instalacji "Fonds VII/2" (1967/84). Stosy filcu symbolizującego ciepło i energię przykryte są taflami miedzi, przewodnika energii tworząc symboliczną baterię, która według Beuysa jest definicją sztuki jako nagromadzenie energii twórczej i przekazanie jej innym. Miedź, jako przewodnik, w formie płyt łączy meble w instalacji "I Want to See My Mountains" z 1950/71 roku. Mieszkanie artysty przez oznaczenia geograficzne poszczególnych mebli (szafa - lodowiec, łóżko - dolina) nabiera wymiaru krajobrazu. Również w instalacji "Hearth" I i "Hearth II", podkreślającej wagę ciągłej debaty jako środka dążącego do budowania demokracji i porozumienia, miedź w formie lasek opartych o ściany i zgrupowanych wokół tytułowego 'ogniska', oznacza przepływ słów i myśli między ludźmi.

Joseph Beuys, "I Like America and America Likes Me", 1974,fot. Caroline Tisdall, Copyright DACS 2005

Kluczowa praca wystawy, imponująca rozmachem i dynamiką instalacja "The Pack" (stado) z roku 1969, zawiera dwadzieścia cztery sanki wysypujące się z tyłu opuszczonego Volswagena. Przeciwstawienie współczesnego samochodu, symbolu zaawansowanej technologii z prymitywnym środkiem transportu w postaci drewnianymch sanek tworzy komentarz dotyczący relacji między technologią a potrzebami człowieka. Dla Beuysa zaawansowane technologie okazują się w wielu aspektach bezużyteczne. Realną szansę przetrwania stanowi zapewnienie podstawowych potrzeb człowieka. Podkreśla to wyposażenie każdej pary sanek w latarkę (światło, orientacja), filcowy koc (ciepło, schronienie) i kawałek tłuszczu (pożywienie, energia).

Joseph Beuys, "Das Rudel (The Pack)", 1969, Volkswagen bus, 24 drewniane sanki, filc, latarki, tłuszcz, rozmiar 200 x 400 x 1000

Stanu obecnej cywilizacji dotyczy także instalacja "The End of the Twentieth Century" z 1983/5r. W każdym z kilkudziesięciu bazaltowych głazów, artysta wyciął okrągły otwór, oznaczający psychiczną i fizyczną 'ranę', po czym ją zaleczył, 'opartując' otwór warstwą gliny i wstawiając wycięty krążek spowrotem, na podkładce z filcu. Temat zranienia i leczenia jest kluczowym tematem jego twórczości. Beuys jest pierwszym niemieckim artystą, który otwarcie nawiązał do drugiej wojny światowej i odpowiedzialności Niemiec za zniszczenia fizyczne i moralne, jakie z niej wynikły. Instalacja "Show Your Wound" z 1974/5 roku, zawiera pary identycznych przedmiotów związanych z chorobą i śmiercią: łóżek do autopsji, stojących pod nimi słojów z tłuszczem, termometrów i probówek, a także tablic szkolnych, których Beuys często używał w akcjach dydaktycznych. To wezwanie do debaty społecznej, jako sposobu zaleczenia rany jaką jest przeszłość Niemiec. Instalacja "Tram Stop" (1976), prezentowana w pawilonie niemieckim na weneckim biennale, początkowo była odtworzeniem przystanku tramwajowego z dzieciństwa artysty. Głowa cherubina z pobliskiego pomnika, została tu zastąpiona przerażoną, krzyczącą twarzą. Podczas kolejnej prezentacji tej pracy Beuys "przewrócił" lampę uliczną, potęgując wrażenie zniszczenia i przerażenia. Wystawę zamyka instalacja "Economic Values" z 1980 roku. Niestabilne półki z produktami spożywczymi z epoki NRD otoczone są oprawionymi w złote ramy obrazami z czasów Karola Marksa. Podział Niemiec jest tu symboliczną "raną", ekonomicznym i politycznym podziałem świata. Sztuka Beuysa jest reakcją na konkretną rzeczywistość, a jednocześnie jest wielowymiarowa i uniwersalna.

Joseph Beuys, "Schlitten mit Filter", 1983, Vitrine, fot. DACS 2005