Alchemia Iluzji – projekcja niemożliwego
Bartek Otocki

Cykl "Alchemia iluzji" to sześć dyptyków będących zestawieniami malarsko-fotograficznymi, a także w niektórych przypadkach, połączeniem wykadrowanego renesansowego portretu z obrazem akrylowym lub inscenizowaną fotografią. Są one rodzajem wizualnej zagadki, której rozwiązaniem jest znalezienie powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami.

W pięciu spośród sześciu dyptyków zawarty jest przetworzony komputerowo fragment jednego lub kilku renesansowych portretów - cyfrowa ingerencja w oryginał polegała zwykle na obróceniu głowy modela w stronę widza. W niektórych pracach proces ten pozostaje czytelny, czasem jednak transformacja jest tak silna, że powstaje oblicze nie tyle ludzkie, co humanoidalne. O ile zatem dość łatwo można zidentyfikować motyw wyjściowy jako fragment "Portretu Ginevry de Benchi" Leonarda da Vinci czy "Portretu młodej kobiety" Petrusa Christusa, o tyle odnalezienie "Kobiety ważącej złoto" Jana Sandersa van Hemessena jest dla widza z pewnością większym wyzwaniem.

W dyptykach nr 3 i 5 postacie z obrazów renesansowych widnieją na fotografiach, co stwarza pozór ich obiektywnego istnienia. Mistyfikacje tego typu tworzą zakłamanie rzeczywistości, pozorną realność, która okazuje się fikcją. Jednakże omawiane prace to iluzjonizm w czystej postaci w tym sensie, że widz nigdy do końca nie traci poczucia uczestniczenia w pewnego rodzaju grze, konwencji - omawiany cykl to jedynie zaproszenie do rozwiązania kilku wizualnych zagadek. W każdym przypadku konieczna jest u odbiorcy pewnego rodzaju przychylność, którą Gombrich nazywa "gotowością do wejścia w iluzję" oraz odrobina erudycji, rozumianej tu głównie jako znajomość historii sztuki.

Iluzja w omawianym cyklu zaczyna istnieć dopiero w momencie obejrzenia ostatniej z prac. Całość jest czymś więcej niż sumą części. Same obrazy byłyby tylko udziwnionymi portretami, choć zostały namalowane tak, aby mogły być prezentowane także pojedynczo. Jednak dopiero współistnienie fotografii, jej uprawdopodobniająca moc sugerująca obiektywne istnienie portretowanych osób (Ginevra), tworzy atmosferę niepewności i niedopowiedzenia.

Andrzej Zdanowicz

Słowo alchemia jest w pracy Bartka Otockiego użyte celowo i oznacza tyle co eksperyment, ale w sposób właściwy dla twórcy zżytego z obiektem badań, a nie w sposób, który rozdziela podmiot badań od poszukującego. Dla uzasadnienia tej tezy autor podkreśla i w moim przekonaniu nad wyraz słusznie, że wzorem alchemików używał do stworzenia prac specjalistycznego sprzętu - studia fotograficznego, programów graficznych, sprężarki, a nawet posiłkował się urządzeniami celowo skonstruowanymi dla realizacji prac. Za pomocą w/w urządzeń przetwarza renesansowe portrety. Ukazuje niemożliwe do zobaczenia. Obraca głowę portretowanej osoby tak, że widzimy jej część niewidoczną na portrecie. Gra z widzem za pomocą skojarzeń z różnymi symbolami zaczerpniętymi z malarskiej symboliki. Podsuwa mu różne interpretacje widzianego obrazu. Podpowiada tropy mające pomóc w odczytaniu obrazu, aby zaraz stwierdzić, że nie tędy droga. Bawi się percepcją widza, na tyle na ile mu pozwala formuła iluzji. Powoduje, że nie wiemy w pewnym momencie co jest obrazem, a co fotografią. Iluzja jest swego rodzaju grą, i autor przypomina nam o tym. Zawsze oglądający wie, że to co widzi to rodzaj konwencji - wierzymy w coś, co tak naprawdę nie istnieje. Przecież nie ma kolejnego portretu Ginevry de Benci i dobrze o tym wiemy, choć autor przekonuje w naukowy sposób, że to jest możliwe. W sztuce jest.

Grzegorz Sztwiertnia

"Alchemia Iluzji" to cykl dyptyków, w których każdy jest wynikiem innego podejścia do manipulacji materiałem wyjściowym: tym zaczerpniętym z ikonografii malarstwa europejskiego lub wykreowanym na potrzeby konkretnego efektu końcowego. Wszystkie te procesy obróbki i transformacji obrazu, proste lub złożone, dają w konsekwencji bardzo odmienne końcowe efekty, które są świetną lekcją warsztatową tworzenia fantasmagorycznych, niemożliwych do zaistnienia w realnym świecie obrazów. Dyptyki występują w trzech różnych połączeniach z punktu zastosowanego medium/techniki: akryl na płótnie i fotografia cyfrowa, wydruk na płótnie i fotografia cyfrowa oraz wydruk na płótnie i akryl na płótnie. Ta różnorodność urozmaica wizualnie całość, nie gubiąc jednak jej spójności.

Potęgowanie napięcia wizualnego i budowanie technicznych i technologicznych intryg w poszczególnych dyptykach, łączenie w jeden obraz heterogenicznego podejścia do wizualnej rzeczywistości jest kontynuacją chwistkowej wielości rzeczywistości i unizmu Strzemińskiego. I jeszcze jedna znamienna rzecz: wszystkie początkowe i końcowe formy, od jakich i do jakich dochodzi Otocki - to portrety. I wcześniejsze prace (cykl "Portrety pamięciowe"), i cykl "Alchemia Iluzji" eksploruje, transformuje i analizuje (lub syntezuje) problem portretu, który, zamiast ulegać uproszczeniom w toku kolejnych twórczych etapów, komplikuje się i deformuje, zmierzając ku "projekcji niemożliwego", czym w istocie jest każda ludzka twarz.

Otwarcie wystawy "Alchemia iluzji" w galerii Ring w Legnicy 4.03,2011, foto: Tomasz Piątek

Monika Szpatowicz - kuratorka wystawy, Zbigniew Kraska - dyrektor galerii BWA w Legnicy, Bartek Otocki

Dyptyk nr 1; obraz akrylowy na płótnie, 120x124 cm + fotografia 90 x 120 cm

Dyptyk nr 6; wydruk na płótnie, 40x30 cm + obraz akrylowy na płótnie 120 x 134 cm

Dyptyk nr 3; wydruk na płótnie, 40x30 cm + fotografia, 120 x 157 cm

Dyptyk nr 5; obraz akrylowy na płótnie, 90x120 cm + fotografia, 120 x 164 cm

element Dyptyku nr 5

Bartek Otocki, Alchemia iluzji, galeria Ring (Rynek 12), Legnica, 4.03 - 2.04.2011