Trzy działania wobec „Idei“

: Function ereg() is deprecated in /includes/file.inc on line 649.

Pod koniec września tego roku w parku przed CSW w Warszawie zaistniała prezentacja „Idee", na którą składało się 13 transparentów z komunikatami artystów. Uczestniczyli w niej twórcy, których sztuka ukształtowała specyfikę lat 90. zaproszeni do przygotowania haseł komunikujących ich aktualny punkt widzenia. Projekt pomyślany był jako swoisty wstęp lub komentarz do sztuki lat 90. prezentowanej na wystawie „Schizma" w CSW. Więcej o tym projekcie można znaleźć na http://www.csw.art.pl/ns/2009/idee.htm , ale teraz istotne jest, że był działaniem wobec wystawy w CSW i wobec przestrzeni parku przed nim. Okoliczności sprawiły, że i wobec „Idei" wykonane zostały pewne nieplanowane wcześniej działania. Jedno było rodzajem paraartystycznej symulacji, drugie należało do dziedziny edukacji twórczej, trzecie zaliczyć należy do sfery drobnych działań kryminalnych. Razem wyznaczają całkiem sensowny zestaw perspektyw do prezentacji projektu zaistniałego w tak specyficznej przestrzeni miejskiej, jaką jest park przed instytucją sztuki współczesnej.

Działanie pierwsze. Teodor Ajder, pochodzący z Mołdawii krytyk sztuki i psycholog mieszkający w Warszawie, postanowił mentalnie przenieść prezentację „Idee" do Kiszyniowa - stolicy Mołdawii. W ukazującym się tam tygodniku „Ziarul de Gardă" („Gazeta na straży"), zajmującym się społecznym aktywizmem zamieścił relację z projektu „Idee" napisaną w taki sposób, że można było sądzić, że relacjonuje projekt, który pojawił się w jednym z kiszyniowskich parków. Jedyna zamieszczona fotografia przedstawiała transparent z komunikatem Jarosława Kozłowskiego - ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF (słowa wyrzucone kostką) by nie zdradzić, że transparenty były po polsku. Kozłowski wykorzystał tu fragment swojej pracy z 1970r., którą określił jako dotyczącą „tego szczególnego momentu, gdy coś przestaje być tylko ‘czymś' i ewentualnie staje się sztuką", a Ajder wykorzystał ponadnarodowy język tego hasła i celowo nie wymieniał nazwisk uczestników. Redakcja tygodnika oczywiście wiedziała o symulacji zawartej w zamieszczonym tekście, traktując ją jako wirus świadomie wprowadzony w rzeczywistość Kiszyniowa.

Na stronie internetowej „Ziarul de Gardă" (http://www.zdg.md/editoriale/almu-zubipg-oabnwpl-whrf), można zobaczyć artykuł Teodora Ajdera (oczywiście w języku rumuńskim). Poniżej ta relacja w wersji polskiej.

TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL DE GARDĂ”, NR 247, 8.10.2009, KISZYNIÓW)
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL DE GARDĂ", NR 247, 8.10.2009, KISZYNIÓW)

Pewnego pięknego październikowego dnia ludzie, którzy wyszli pospacerować ze swoimi psami albo po prostu zaczerpnąć trochę świeżego powietrza w parku śródmiejskim, odkryli, że ktoś zawiesił na drzewach 13 białych długich banerów, na których wydrukowano dużymi czarnymi literami slogany z trochę dziwnymi treściami. Oto niektóre z nich: „sztuki nie można wziąć siłą ani podstępem", „artysta jest odchodem cywilizacji, który bywa nawozem", „drżę więc cały, gdy mogę was ozłocić", „sztuka zaśmieca środowisko", „sieć", „dzieło sztuki jest śladem, łupiną po odkryciu czegoś", „tu miał być mój slogan", „sztuka czyni rzeczywistość niemożliwą", „sztuka jest energią!". Tytuł tego artykułu też jest wśród napisów zawieszonych na mocnych drzewach parku...

Transparent jako środek wyrazu, kojarzy się z deklaracjami politycznymi albo z reklamą.
Jednakże komunikaty w parku nie mają nic z tym wspólnego. Ale format ten jest najwyraźniej intrygujący, gdyż spacerujący po parku ludzie, włącznie z tymi w ogóle niezainteresowanymi sztuką współczesną, przyglądają się długo transparentom i - mniej lub bardziej usatysfakcjonowani - próbują znaleźć jakieś wytłumaczenie tego zdarzenia i własną interpretację haseł. Można się też zastanowić, czy prezentacja transparentów w parku wpływa na sens haseł, czy też raczej te hasła zmieniają charakter środowiska, w które zostały wprowadzone. Niektórzy spacerujący zaledwie się uśmiechają, inni wyglądają na zmartwionych. Ktoś wyjmuje kamerkę cyfrową i stara się zrobić zdjęcia transparentom, inni kombinują, jak można by je sobie przywłaszczyć.

W latach 70., gdy w bloku krajów socjalistycznych władze znowu masowo korzystały z usług cenzorów, artyści (np. Leszek Przyjemski) powołali w Polsce Nieistniejącą Galerię - Tak. W rzeczywistości powołanie galerii ograniczało się do wydrukowania setki egzemplarzy afisza, zapowiadającego jej otwarcie. Afisz ten został wykonany w ten sam sposób, w jaki publikowano urzędowe plakaty propagandowe, ale zawierał takie nieoczekiwane hasła jak: „Galeria Tak przecinek", „Galeria Tak przytakuje wszystkim poczynaniom artystycznym", „Tak przecinek tak przecinek tak przecinek tak przecinek tak", „Czas zrobi swoje przecinek", „Przecinek w celu przytaknięcia przecinek" itp. W Polsce jest też dobrze znane hasło Andrzeja Partuma MILCZENIE AWANGARDOWE, które zawieszono w okolicach starówki w polskiej stolicy na niemal całą godzinę, tzn. do momentu usunięcia przez siły porządkowe. To działanie było adresowane do artystów, którzy współpracowali z systemem komunistycznym, a także do tych, którzy zdecydowali się przymknąć oczy na nadużycia tego systemu. Była to także odważna wypowiedź osobista.

Na początku kryzysu ekonomicznego zeszłego roku besarabski artysta Pavel Braila stworzył ciekawą pracę, w której użył formatu transparentu. Na tle z czerwonego płótna zostało wyszytych szereg żółtych chińskich hieroglifów. Gdybyśmy znali chiński, przeczytalibyśmy napis: „Bóg ochroni Amerykę!"

Ale wróćmy do tych 13 transparentów w parku. Odpowiedzialnym za ich wywieszenie jest kurator Grzegorz Borkowski, a akcja nazywa się „Idee". Chociaż każde hasło należy do któregoś ze znanych artystów z lat 90. - pierwszej fali twórców, którym cenzura nie rzucała kłód pod nogi - hasła nie są podpisane, żeby nie ograniczać swobody ich interpretacji i czytać w oderwaniu od kontekstu indywidualnej twórczości. Ja też nie podam tu ich nazwisk. Każdy komunikat to jakaś idea i stanowi manifestację jakiegoś „ja", a wspólnie budują przestrzeń dyskusji i potencjalność pojawienia się jakiegoś "my".

Borkowski sugeruje, że może w końcu mamy sytuację, kiedy artyści mogą wypowiadać się poza ideologicznymi schematami. Dziś, kiedy polityka jest de facto regulowana w ramach krótkowzrocznego pragmatyzmu, a odważnych wizji brakuje niemal całkowicie, jak najbardziej powinniśmy wziąć pod uwagę idee artystów.

Działanie drugie przeprowadzone zostało 15.10.2009 jako warsztat Janusza Byszewskiego (Laboratorium Edukacji Twórczej CSW Zamek Ujazdowski). Uczestniczkami warsztatu były studentki Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie (taka współpraca pomiędzy tą szkołą a CSW realizowana jest w różnych formach, czasem studenci szkoły pracują jako wolontariusze przy przygotowaniu wystaw w CSW).

Pierwsza cześć warsztatu dotyczyła różnych definicji sztuki, jakie sformułowali teoretycy sztuki, krytycy sztuki i artyści. Następnie uczestniczki przygotowały własne określenia sztuki (raczej nie definicje, tylko wskazania najważniejszych elementów sztuki), te ich określania zostały napisane kredą na czarnych deskach. Potem jeszcze raz obejrzały dokładnie przestrzeń parku przed CSW, w której prezentowane były transparenty. Miały za zadanie wybrać te, z którymi zaproponowane przez nich hasła są w jakimś rodzaju dialogu: albo są zbieżne ideowo albo stanowią polemikę. Potem zaprezentowały do sfotografowania swoje hasła pod wybranymi transparentami. W ten sposób powstały fotografie dokumentujące rezultat warsztatu i jednocześnie fragmenty projektu „Idee".
Uczestniczki warsztatu „Wobec": Natalia Kunz, Ania Mencina, Marta Lica, Anna Awdziej, Marta Syrzistie, Ewelina Szyszko, Natalia Kamieńska, Urszula Lewandowska, Agnieszka Jaryczewska.

TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL

TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL

Trzecie działanie dokonane zostało prawdopodobnie w nocy z 1 na 2 listopada 2009. Informacyjna plansza przy Placu na Rozdrożu określała czas trwania prezentacji „Idee" „do 2.11.09", planowaliśmy jednak ten czas przedłużyć, bowiem transparenty dobrze znosiły działanie czynników atmosferycznych, a tracące liście drzewa ciekawie zmieniały wizualny charakter prezentacji - przybywało jakby przestrzeni, zmieniały się kolory otoczenia. Stwierdziliśmy jednak rano 2 listopada, że trzy transparenty zniknęły. Ktoś, może nie w pojedynkę, spodziewając się, że prezentacja będzie zdjęta, odciął i ukradł dwa hasła; trzecie było ukryte wśród liści (zapewne do późniejszego wyniesienia). W tej sytuacji zdecydowaliśmy się zdjąć pozostałe transparenty, by nie trafiły w niepowołane ręce. Trudno zgadnąć, czy byli to kolekcjonerzy sztuki, czy kolekcjonerzy innych wrażeń. Ciekawe, czy ich wybór wynikał z treści haseł, czy miejsca ich zawieszenia. Czy jest znakiem szczególnego rodzaju „przyswojenia" sztuki? Tak czy inaczej należy wymienić, że ukradziono wspomniany wcześniej komunikat Jarosława Kozłowskiego oraz hasło Włodzimierza Borowskiego „Dzieło sztuki jest śladem, łupiną po odkryciu czegoś". Ukryty pod liśćmi był transparent z hasłem Katarzyny Kozyry „Sztuka czyni rzeczywistość niemożliwą" - napięciem na styku sztuki z otwartą przestrzenią ktoś chyba poczuł się sprowokowany. Działanie to zakończyło projekt, paradoksalnie zgodnie z wcześniej podanym terminem.

W folderze towarzyszącym pokazowi „Idee" pisałem: „Na czym właściwie polega transparentność transparentów? Przecież nie na tym, że są wykonane z przezroczystego materiału. Dlaczego zatem tak właśnie nazywa się napisy na wstęgach niesionych lub zawieszonych? Z powodu przebrzmiałej etymologii? A gdyby tak o niej zapomnieć? Moglibyśmy domyślić im sens taki, że zwykle deklarują przejrzystość intencji i celów, którym chcą służyć. No właśnie - deklarują, ale przecież już trochę umiemy dostrzec, że nie zawsze głoszą to, co na nich napisane".

Ogólnie mówiąc, chyba niemal każdy projekt w otwartej przestrzeni proponuje coś więcej niż jest w nim zawarte w momencie zaistnienia. Takie projekty są transparentne inaczej.

 

Idee, park przed CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa, 21.09-2.11.2009.

Autorzy haseł na transparentach: Włodzimierz Borowski, Marek Kijewski, Grzegorz Klaman, Jarosław Kozłowski, Katarzyna Kozyra, Jacek Kryszkowski, Hanna Łuczak, Józef Robakowski, Jan Świdziński, Zbigniew Warpechowski, Krzysztof Wodiczko, Piotr Wyrzykowski, Alicja Żebrowska.
Kurator: Grzegorz Borkowski.

 

DZIEŁO SZTUKI JEST ŚLADEM, ŁUPINĄ PO ODKRYCIU CZEGOŚ / ARTWORK IS A TRACE, A LEFTOVER FROM A DISCOVERY Włodzimierz Borowski

 

DRŻĘ CAŁY, GDY MOGĘ WAS OZŁOCIĆ / I'M ALL A-TREMBLE WHEN I CAN SHOWER YOU WITH GOLD Marek Kijewski

NIE MA WIEDZY, KTÓRA NIE ZAKŁADA I NIE TWORZY RELACJI WŁADZY / THERE'S NO KNOWLEDGE THAT DOES NOT ASSUME AND CREATE RELATIONS OF POWER Grzegorz Klaman

ALMU ZUBIPG OABWPL WHRF [to słowa wyrzucone kostką, fragment pracy z r.1970, dotyczy tego szczególnego momentu, gdy coś przestaje być tylko "czymś" I ewentualnie staje się sztuką / These, dice-thrown words, are detail of a 1970 piece dealing with the peculiar instant when something ceases to be just ‘something' and may well become art] Jarosław Kozłowski

SZTUKA CZYNI RZECZYWISTOŚĆ NIEMOŻLIWĄ / ART MAKES REALITY IMPOSSIBLE Katarzyna Kozyra

SZTUKA ZAŚMIECA ŚRODOWISKO /ART POLUTES ENVIRONMENT Jacek Kryszkowski

SIEĆ / NET  Hanna Łuczak

SZTUKA JEST ENERGIĄ! / ART IS ENERGY!  Józef Robakowski

NIE SPODZIEWAJ SIĘ, ŻE WCHODZĄC DO PAŁACU SZTUKI BĘDZIESZ PIĘKNIEJSZY / DON'T EXPECT THAT ONCE IN THE PALACE OF ART, YOU'LL GROW MORE BEAUTIFUL Jan Świdziński

SZTUKI NIE MOŻNA WZIĄĆ SIŁĄ ANI PODSTĘPEM / ART CAN'T BE TAKEN BY FORCE OR STRATAGEM  Zbigniew Warpechowski

PO DEKONSTRUKCJI KU NOWEJ KONSTRUKCJI! / FROM DECONSTRUCTION TO NEW CONSTRUCTION!  Krzysztof Wodiczko

TU MIAŁ BYĆ MÓJ SLOGAN / MY SLOGAN WAS MEANT TO BE HERE Piotr Wyrzykowski

ARTYSTA JEST ODCHODEM CYWILIZACJI, KTÓRY BYWA NAWOZEM / THE ARTIST IS FAECES OF CIVILISATION THAT MAY ALSO BECOME MANURE  Alicja Żebrowska

Poniżej fotografie dokumentujące projekt na moment przed demontażem  TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL
TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL

TEODOR AJDER, ALMU ZUBIPG OABNWPL WHRF, („ZIARUL