Śmierć hodowcy motyli jest prezentacją wybranych prac z bogatej i różnorodnej twórczości Alicji Żebrowskiej. Artystka znana w Polsce głównie z realizacji dotyczących problematyki cielesności i płci dotyka w nich na różnych płaszczyznach obszaru związanego z doświadczeniem umierania. Najstarsza z prac, zatytułowana Kamienienie to dokumentacja akcji przeprowadzonej w 1993 roku w Centrum Rzeźby w Orońsku, podczas której naga artystka kładzie się we wnętrzu kamiennego sarkofagu o długości około 2 metrów, szerokości i głębokości zaś wynoszącej 60 centymetrów, który został uprzednio nagrzany do temperatury ludzkiego ciała - 37 stopni Celsjusza. Akcja kończy się w momencie, gdy temperatura kamienia spada poniżej 36 stopni, sarkofag zostaje wtedy otwarty i artystka opuszcza go. Podczas około 30 minut tam spędzonych jej ciało i umysł zostają odcięte od bodźców zewnętrznego świata, którego granice wytyczają teraz kamienne ściany.

Wątek podróży w głąb siebie będącej jednocześnie rodzajem ucieczki z własnego ciała powraca w wideo Regresja z 2002 roku, które jest zapisem akcji przeprowadzonej w 1997 roku. W 15-minutowym filmie zostaje oddane doświadczenie 5-godzinnego seansu hipnotycznego, któremu poddała się artystka. Jej głosowi relacjonującemu to doświadczenie towarzyszą różnorodne, swobodnie przepływające obrazy. Całość tworzy dość abstrakcyjną, hipnotyczną narrację, która pozwala i nam udać się w swojego rodzaju podróż. Regresja hipnotyczna jest bowiem metodą terapeutyczną, polegającą na wprowadzeniu danej osoby w stan hipnozy i cofnięciu jej pamięci do czasu, kiedy zaistniało traumatyczne wydarzenie rzutujące na obecne życie. W jej kontekście mówi się również o reinkarnacji - cofanie się do przeszłości obejmuje wtedy nie tylko wczesne dzieciństwo, ale też poprzednie inkarnacje.

Zarówno nasuwająca skojarzenia z relacjami z doświadczenia śmierci klinicznej Regresja, jak i wcześniejsze Kamienienie przywołują stany graniczne związane z poczuciem opuszczania ciała, cielesnej powłoki życia. Pojawiająca się na początku pierwszego z filmów winda i kamienny, „pożerający ciało" sarkofag (gr. σαρκoφάγος / sarkophagos; z gr. σάρξ / sarx - 1. „mięso", 2. „ciało" + gr. φαγειν / phagein - „zjeść, pożreć") są wehikułami przenoszącymi do innego wymiaru egzystencji. W obu pracach ciała jednak powracają lub może raczej - odradzają się na nowo.

Temat śmierci w jej biologicznym wymiarze podejmują dwie kolejne prace Metatrauma (1998) i Śmierć hodowcy motyli (2008). W pierwszej z nich widzimy martwego człowieka jako ciało, które staje się rozkładem. Zostaje ono rozłożone na stole prosektoryjnym, a jego organy wyjęte z wnętrza są świadectwem prostej i brutalnej prawdy - śmiertelne, nietrwałe tkanki po ustaniu procesów życiowych podlegają gniciu. Talerz wyglądającej jak krew zupy wzmacnia jeszcze niepokojącą świadomość nieodwołalnego uczestnictwa w biologicznym ciągu życia i śmierci. O wzajemnej i trudnej do zrozumienia bliskości obu sfer owego ciągu opowiada druga z prac. Wędrówkę w zielonym krajobrazie wczesnego lata (widzimy kwitnące chabry) przerywa, niczym spacer z kochanką w wierszu Baudelaire'a, drastyczne znalezisko. Kamera nie ustaje w pokazywaniu go nam, pochylamy się więc nad nim wciąż nie wierząc, że to, co mamy przed oczyma dzieje się naprawdę.

Również Złota gałąź (2004) odwołuje się do tematu przemijania. Spowite pajęczyną cmentarzysko owadów sytuuje się pomiędzy krucyfiksem z wyobrażeniem konającego Chrystusa i odbijającą się w szybie ścianą rosnącego nieopodal lasu. Przypomina się biblijne zdanie: „I muchy biedne, kiedy pozdychają". Z tego samego roku pochodzi też praca Zatrudzanie będąca akcją w przestrzeni miejskiej słoweńskiej Lublany, gdzie przebrana w kostium kabaretowej aktorki Żebrowska towarzyszyła pracownikom przedsiębiorstwa oczyszczania miasta podczas wykonywania ich pracy. Ostatnie sceny prezentującego akcję filmu pokazują artystkę siedzącą w zadumie na śmietniku.

Nakręcony w londyńskim metrze w 1997 roku film Jesteśmy chorzy na samych siebie to jedna z pochodzących z lat 90. prac, w których artystka stara się wchodzić w interakcję z napotkanymi w miejscach publicznych ludźmi. Film z początkowego zapisu akcji, podczas której nagabywani przez artystkę pasażerowie zgadzają się lub nie spełnić jej prostą prośbę potrzymania na chwilę kartki z tytułowym napisem, staje się coraz bardziej niepokojącą i metaforyczną opowieścią o wspólnej podróży obcych sobie i przypadkowych ludzi, którym czasem udaje się nawiązać ze sobą kontakt.

Kamila Wielebska

Alicja Żebrowska, Śmierć hodowcy motyli, 03.02 - 18.03. 2011, lokal_30, Warszawa