Stereotyp Żyda w kulturze polskiej - rozpoznanie 1

1. 1. Tekst nieżyjącego już Włodka Filipka (1957-2005) pochodzi z wydanego niedawno zbioru jego tekstów pt. "Dziennikarz w świecie klerków. Rozmowy - szkice - reportaże" , wybór i przygotowanie Jerzy Fiećko, Wydawnictwo WiS, Poznań 2006, s. 111 - 118. Dziękujemy panu Jerzemu Fiećko za zgodę na publikację tekstu. Skróty - pochodzą od redakcji.
   Książka ta zostanie zaprezentowana na spotkaniu poświęconemu pamięci Włodka Filipka, które odbędzie się w Teatrze Ósmego Dnia w Poznaniu 26 lutego o godz. 19.

W aktualnym numerze artmixa chcemy zwrócić uwagę na problem antysemityzmu - na przykładzie stereotypu Żyda w kulturze polskiej (tekst Włodzimierza Filipka), propagandy wizualnej III Rzeszy (tekst Łukasza Wojciechowskiego) oraz obecnie w Polsce (tekst Ali Kusiak-Brownstein i Izy Kowalczyk).

Ten ostatni problem pojawił się przy okazji styczniowej wystawy Petera Fussa w Koszalinie, która została zamknięta przez prokuraturę ze względu na kontrowersyjny plakat, który Fuss umieścił nielegalnie na jednym z billboardów w mieście. Na plakacie przedstawione były znane osoby - politycy, aktorzy, biskupi, a towarzyszył mu podpis: "Żydzi won z katolickiego kraju".

W sztuce polskiej po 2000 r. można zauważyć wyraźne zainteresowanie historią najnowszą, okresem II wojny światowej, czasami totalitarnymi. Odnajdziemy w tej twórczości również szczegółowe problemy związane ze stosunkami polsko-żydowskimi czy polsko-niemieckimi. Pojawia się kwestia pamięci oraz przepracowania minionych traum. Zainteresowanie historią wskazuje na to, iż próbujemy sobie poradzić z niedawną przeszłością, po której rany wciąż jeszcze pozostają niezagojone. Zaś rozpoznanie naszej własnej przeszłości może nam pozwolić na zrozumienie siebie oraz - jak w przypadku psychoanalizy - na rozpoznanie źródeł aktualnych problemów i uleczenie - z niepamięci i niewiedzy.

Po wielu wysiłkach i pogłębianiu się studiów wschodnioeuropejskich znika na Zachodzie przekonanie, do niedawna dość powszechne, że sztuka wszystkich krajów Europy Wschodniej wyglądała, jeżeli nie tak samo, to przynajmniej podobnie. U podstaw tego uproszczonego przekonania leżała nie tylko nikła wiedza na ten temat wśród historyków i krytyków sztuki, o szerszej publiczności nie wspominając, ale też pewne złudzenia natury politycznej, które podzielali nawet fachowcy, zwłaszcza amerykańscy sowietolodzy. Ci uczeni przez wiele lat spoglądali na blok wschodni przez pryzmat doświadczenia sowieckiego, aplikując je na pozostałe kraje bloku, przede wszystkim jednak patrzyli na kulturę całego bloku przez pryzmat dyskursu ideologicznego.

To, co wystawiłem, to nie był "pusty kwadrat", ale odczucie bezprzedmiotowości.