W Polsce, kobiety po mastektomii nazywają siebie Amazonkami1, wspólnie podejmując walkę z cierpieniem, jakim naznacza je choroba nowotworowa piersi. Na swoją patronkę wybrały św. Agatę2. Jej historia jest opowieścią o "kobiecie milczącej"3, wymowne jedynie w jej historii jest męczeństwo.

O Agacie wiemy niewiele, była Sycylijką z Katanii, urodziła się w arystokratycznej rodzinie rzymskiej około 235 roku. Ponieważ w III wieku chrześcijaństwo rozpowszechniało się bardzo szybko i tworzyło już gęstą sieć gmin, do jednej z nich musiała dotrzeć Agata. Nie wiemy, kiedy podjęła decyzję o chrzcie, ani kiedy złożyła ślub czystości. Z akt męczeństwa Agaty spisanych w V wieku (wcześniej historia jej męczeństwa przekazywana była w legendach) wiemy, że była kobietą niezwykłej urody, co stało się przyczyną jej tragicznej historii, męczeństwa i w konsekwencji śmierci.

Nieszczęśliwie dla szesnastoletniej wówczas Agaty, jej wyjątkowa uroda zwróciła uwagę namiestnika rzymskiego Sycylii Kwincjusza. Ponieważ dziewczyna nie była nim zainteresowana, postanowił się zemścić. Z wyjątkową gorliwością wypełnił edykt cesarza Decjusza (249-251), który nakazywał namiestnikom rzymskim sprawdzenie obywateli bez względu na wiek i płeć czy oddają należną cześć bogom. Kwincjusz aresztował Agatę jako jedną z pierwszych podejrzanych o chrześcijaństwo i, jak podają legendy, początkowo zamierzał nakłonić ją do porzucenia wyznawanej wiary, a szczególnie rezygnacji z dziewictwa. W tym celu oddał ją do domu publicznego; zamiary namiestnika nie powiodły się, dlatego dziewczyna została poddana torturom. Szarpano jej ciało i przypalano rany, rozszarpywano kleszczami, obcięto piersi. Agata nie wyrzekła się wiary w Chrystusa i ostatecznie 5 lutego 251r. została spalona na rozżarzonych węglach. Na kanwie jej męczeństwa pojawiały się kolejne legendy, do dziś mieszkańcy Katanii czczą jej relikwie, a Kościół nazywa Świętą Agatę dziewicą i męczennicą, obchodzi jej święto w dniu 5 lutego4.

Święta Agata doczekała się licznych przedstawień w sztuce, legendarne piękno jej ciała było inspiracją dla wielu artystów, którzy często pod pozorem malowidła sakralnego, odsłaniali kobiece ciało. W ikonografii Zachodu przedstawia się św. Agatę z wieloma atrybutami, między innymi z kleszczami, którymi była szarpana i z misą, na której niesie swoje obcięte piersi.

Motyw męczeństwa św. Agaty pojawiał się głównie w sztuce baroku, dla przykładu we florenckim Palazzo Pitti znajduje się obraz Sebastiano del Piombio (1485 - 1547) "Męczeństwo Świętej Agaty" (1520).

Sebastiano del Piombo, Męczeństwo św. Agaty, 1520

Obraz utrzymany jest w typowej dla szkoły weneckiej kolorystyce. Postać kobiety o atletycznych kształtach oświetlona jest jasnym światłem, podczas gdy pozostałe osoby pozostają w półmroku. Być może jest to wpływ sztuki Michała Anioła, Rafaela, Leonardo da Vinci. Męczeństwo nie jest tu przedstawione wprost, jedynie zasugerowane, właściwie nie wiemy czy kobieta przedstawiona na obrazie nie czerpie rozkoszy z zadawanych jej ciału cierpień, jej twarz wyraża jakby ekstatyczne uniesienie. Kleszcze, które w rzeczywistości pewnie zmasakrowały ciało św. Agaty, tu wydają się delikatnie pieścić jej piersi. Odnosi się wrażenie, że nie o przedstawienie konkretnej osoby chodziło malarzowi, ważne staje się wyeksponowanie kobiecego ciała do publicznego oglądu, bujne kobiece kształty w otoczeniu zaciekawionych gapiów. Historia męczeństwa św. Agaty jest opowieścią o poniżeniu, ogołoceniu, skrajnym upokorzeniu, natomiast na obrazie del Piombo nie ma o tym mowy. Wydaje się, że artysta, podobnie zresztą jak kiedyś Kwincjusz, namiestnik rzymski Sycylii, zatrzymuje wzrok jedynie na ciele męczennicy i w jakiś sposób kontynuuje przez to jej upokorzenie.

Inaczej rzecz ma się z obrazem św. Agaty przedstawianym w ikonografii Wschodu. Teologia chrześcijańska wschodnia, w przeciwieństwie do zachodniej, bardzo wiele uwagi poświęciła przedstawieniu wizerunków Świętych. Doprowadziło to do powstania teologii wizerunku - teologii ikony, a w konsekwencji sztuka Kościoła wschodniego stała się sztuką teologiczną, liturgiczną i mistyczną. Teologia ikony wyznaczyła kryteria wartościowania obrazu, zdecydowała o przestrzeganiu realizmu ewangelicznego, nie dopuściła do wyobrażania na ikonach alegorii i świeckich symboli oraz wprowadzenia do wizerunku naturalizmu i zmysłowości. Dla wschodniego chrześcijaństwa wizerunki Świętych są tekstem5 liturgicznym, znakiem obecności rzeczywistości Boga, niosą głęboką treść teologiczną i nie są tylko obrazami o treści religijnej. Kościół katolicki (zachodni) aprobował zawsze użytkowanie obrazów, jednak przeważnie nie widział w nich znaczenia dogmatycznego, ograniczał ich rolę do ozdoby świątyń czy przypomnienia minionych zdarzeń, nadawał im głównie znaczenie dydaktyczne. Artysta w sztuce sakralnej Zachodu otrzymał zupełną autonomię w dziedzinie formy6. Dlatego dla przykładu, wizerunek św. Agaty ręki del Piombo jest przedstawieniem pełnym zmysłowości, męczennica wydaje się być piękną kusicielką. Cerkiew prawosławna pisze obraz męczennicy zupełnie inaczej, zgodnie z ortodoksyjną teologią.

Muczenica Agafija, Sicilijskaja

Wymowa ikony nabiera sensu wyłącznie w powiązaniu z męką i śmiercią Chrystusa, czerpie swoje uzasadnienie z dogmatu Wcielenia i Odkupienia7. Krzyż wpisany na ikonie w dłoń Świętej przypomina, że jej cierpienie jest kontynuacją męki i śmierci Chrystusa i tylko w tym kontekście jej historia ma sens. Ikonopiście nie chodzi o rozstrzyganie kwestii estetycznych wydarzenia, to, co zmysłowe nie ma tu żadnego znaczenia. Ikona celowo nawet pozbawiona jest elementów estetycznych i mimetycznych. Chrystus jako jedyna prawdziwa Ikona Ojca jest prototypem dla wszystkich wizerunków. Słowo, napis umieszczony na ikonie jest znakiem wszechobecności Logosu, zatrzymuje czas i wprowadza w przestrzeń duchową i eschatologiczną. Postać Świętej wydaje się rozpływać w rzeczywistości duchowej, ikona maluje przebóstwioną postać człowieka, przedstawia świat przemieniony, a nie ten tu i teraz. Ikona powoduje, że odwracamy wzrok od codzienności i bardzo zwyczajnej ludzkiej kondycji pełnej słabości. Święta Agata nie jest tu już szesnastolatką z Katanii, ale uświęconą i jednocześnie chyba odrealnioną postacią.

Stowarzyszenia Kobiet po Mastektomii wybierają św. Agatę na swoją patronkę nie ze względu na jej duchowy charakter, ale również nie ze względu na zmysłowość jej ciała. Święta Agata podobnie jak i one zostaje pozbawiona atrybutu kobiecości i w jakiś sposób dzieli ich los. Dwa lata temu, w Warszawie została otwarta wystawa fotograficzna "Odzyskana kobiecość", która rozpoczęła ogólnopolską kampanię informacyjną dotyczącą raka piersi. Była ona opowieścią dwudziestu jeden kobiet po mastektomii, które chciały podzielić się swoją historią, które łączyło to, że znalazły receptę na to, by dalej żyć i cieszyć się życiem mimo wszystko. Kto potrafi najlepiej opisać utratę piersi? - … tylko te kobiety, które same tego doświadczyły8.

1. 1. Takim mianem określają siebie zwłaszcza te kobiety, które uczestniczą w działalności ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kobiet po Mastektomii.
2. 2. Danuta R. Kwałko, "Święta Agata w tradycji, kulcie i sztuce", http://www.amazonki.org/ 
3. 3. Elżbieta Adamiak, "Milcząca obecność. O roli kobiety w kościele", Warszawa 1999 
   
4. 4. Tarsycjusz Sinka CM, "Święta Agata", Kraków 2003
5. 5. Tworzenie ikony to nie tylko jej malowanie lecz pisanie - ikonopisanie całej skomplikowanej teologii. Malarz ikon - ikonopista przestaje być tylko artystycznym wykonawcą, staje się ewangelistą i apostołem.
6. 6.  Barbara Dąb - Kalinowska, "Pojęcie ikony i obrazu sakralnego" w: Znak (453),1993, s. (94-103)
7. 7. Leonid Uspienski, "Teologia ikony", Poznań 1993,s.(203)
8. 8. "Odzyskana kobiecość" - wystawa fotograficzna, www.mediweb.pl/womens/wyswietl.php?id=1253