Spis treści:
Dorota Łagodzka, Paradoksy wolności.
Dariusz Gzyra, Wybiórcze oburzenie.
Marietta Radomska, Od feminizmu do gatunkowizmu, czyli jak się stajemy i jak współpracujemy.
Marietta Radomska, From feminism to speciesism and back again or how we are becoming and how we collaborate.
Zezwierzęcenie, Uczłowieczenie, z Jessicą Ullrich rozmawia Dorota Łagodzka.
Tier-Werden, Mensch-Werden, mit Jessica Ullrich spricht Dorota Łagodzka.
Agnieszka Pera, Między człowiekiem a szczurem, czyli o zacieraniu międzygatunkowych granic w twórczości Patricii Piccinini.
Anna Orzechowska-Barcz, Człowiek i zwierzę - problem granicy w "Dziennikach" Gombrowicza.
Anna Wiatr, Machina pracuje pełną parą.
Katarzyna Maniak, Niepokojący świat ludzi i zwierząt - analiza wybranych prac Sandy Skoglund.

Szowinizm gatunkowy, inaczej gatunkowizm to pojęcie, które na stałe weszło w obręb etyki oraz ma ogromne znaczenie dla coraz prężniej rozwijającej się dziedziny studiów zwierzęcych (animal studies). Jest ono także kluczowe dla ruchu wyzwolenia zwierząt, który zataczając coraz szersze kręgi obejmuje różne dziedziny twórczości i nauki z filozofią, etyką, ekologią, polityką i socjologią na czele. Nieobce jest także sztuce, która z jednej strony jest jednym z obszarów funkcjonowania gatunkowizmu, z drugiej zaś coraz częściej zwraca się przeciwko antropocentryzmowi i skupia na równościowych relacjach ze zwierzętami.

Często wskazuje się na analogie pomiędzy gatunkowizmem a rasizmem i seksizmem. Jak piszą Julian Baggini i Peter S. Fosl w wydanym niedawno Przyborniku etyka. Kompendium metod i pojęć etycznych, ze zjawiskiem szowinizmu gatunkowego mamy do czynienia wtedy, kiedy dyskryminacja zachodzi wyłącznie na tle przynależności gatunkowej, czyli kiedy członkowie danego gatunku wykazują moralnie istotne cechy, które powinny być podstawą odpowiednich praw, a mimo to nie otrzymują tych praw. Według autorów jedną z najmocniejszych racji przemawiających za tym, że w takich wypadkach mamy do czynienia ze zjawiskiem szowinizmu gatunkowego, jest fakt, że wiele istot nienależących do gatunku ludzkiego ma pewną bardzo ważną i moralnie znaczącą cechę - zdolność do odczuwania cierpienia. W ostatnich latach podkreślana jest coraz bardziej także zdolność do doznawania szczęścia oraz pojęcie jakości życia (w odniesieniu do wszystkich istot).

Jako kontrargumenty wobec postulatu równości ludzi i zwierząt przywołuje się twierdzenie, że zwierzęta nie są rozwinięte pod względem intelektualnym tak jak człowiek, nie mają świadomości historycznej oraz wskazuje się wiele innych cech świadczących o wyjątkowości homo sapiens. W odpowiedzi Peter Singer pyta, dlaczego zatem niemowlęta i osoby z ciężkim upośledzeniem umysłowym, które są mniej inteligentne i świadome niż pies, świnia, goryl czy delfin, otrzymują prawa, których odmawia się nawet przedstawicielom wysoce inteligentnych gatunków? Baggini i Fosl zauważają, że jakkolwiek by rozwiązać spór o równość ludzi i pozostałych zwierząt, to pojecie szowinizmu gatunkowego wygląda na doskonale spójne.

O uwikłaniu sztuki w gatunkowizm piszą w tym numerze "Artmixa" Dariusz Gzyra i Dorota Łagodzka. Gzyra, wpisując sztukę w szeroki kontekst funkcjonowania mechanizmów i obowiązywania norm gatunkowizmu, w których zwierzęta są uprzedmiotowione, pokazuje, że nie jest ona wyjątkiem oraz wskazuje na niezasadność tytułowego "wybiórczego oburzenia" na sztukę lub jej wybrane praktyki. Łagodzka natomiast analizuje relacje artystów ze zwierzętami w sztuce współczesnej w kontekście etyki antygatunkowizmu, wskazując na sytuacje konfliktu wartości etycznych i artystycznych.

Do powyższego problemu odnosi się także Jessica Ullrich, kuratorka berlińskich wystaw Tier-Werden, Mensch-Werden oraz Tierperspektiven, z którą rozmawia Dorota Łagodzka. Ullrich dostrzega postawy artystyczne podważające dotychczasowe hierarchie i opowiada jak reinterpretacja pojęć z filozofii Gillesa Deluze' a i Felixa Guattariego stała się inspiracją do wystawy.

Do ontologicznych teorii tych filozofów odwołuje się również Marietta Radomska śledząc analogie pomiędzy gatunkowizmem a seksizmem. Swoje konkluzje ilustruje opowieścią o projekcie Art 185 - Interspecies Collaboration Lisy Jewbratt, artystki wideo i profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim, który był częścią wystawy Intelligent Design: Interspecies Art.

Dyskurs dotyczący zwierząt nie-ludzkich bywa postrzegany w kontekście nowej myśli posthumanistycznej. Pojęcie posthumanizmuzmu nie zostało jednak jeszcze dostatecznie zdefiniowane, dopiero się formułuje. Niemniej odnosi się je do wszystkiego, co pozaludzkie, przekraczające antropocentryzm. Czy jednak przełamanie antropocentryzmu musi być tożsame z odejściem od humanizmu? Być może artystycznym przejawem posthumanizmu lub odwołaniem do zjawisk wpisywanych w jego obszar są prace Patricii Piccinini, o których pisze Agnieszka Pera oraz prace Sandy Skoglund, o których pisze Katarzyna Maniak. Zawarte w tych pracach pytanie o status istot półludzkich (u Piccinini) oraz o relacje między gatunkami (u Skoglund) wskazuje na antygatunkowistyczne zainteresowania w sztuce.

Problem granicy pomiędzy tym, co ludzkie i nie-ludzkie pojawia się również w tekstach literackich. Anna Orzechowska-Barcz dostrzega istotność postaci nie-ludzkich w Dziennikach Gombrowicza. Przedstawia analizę alternatywną wobec dotychczasowych interpretacji roli zwierząt w jego tekstach, sprowadzanej do symboli i metafor odnoszących się wyłącznie do świata ludzkiego.

Anna Wiatr natomiast analizując Krótki sen Jakoba Vossa Matthiasa Göritza zastanawia się nad literaturą jako sferą, która może wyprowadzić nas z pola śmierci i okrucieństwa.

Główną redaktorką tego numeru "Artmixa" jest Dorota Łagodzka, autorka blogu "Nie-zła sztuka" (http://www.niezla-sztuka.blogspot.com/ ), studiowała historię sztuki na UMK w Toruniu. Tematyka numeru stanowi zarazem główny obszar jej zainteresowań, co można uznać za rodzaj przedstawienia autorki, a zarazem nowej redaktorki. Dorota Łagodzka dołączyła bowiem niedawno do redakcji "Artmixa".

Zapraszamy do lektury oraz komentowania przedstawionych tekstów.

Dorota Łagodzka, Izabela Kowalczyk, Edyta Zierkiewicz.